Κριτική σκέψη: Πώς θα την καλλιεργήσουμε στα παιδιά

Στην εποχή της AI και των social media, τα παιδιά εκτίθενται σε δεκάδες απόψεις, ειδήσεις και ισχυρισμούς πριν καν φτάσουν στο σχολείο. Εκεί, συχνά συζητούν με συμμαθητές όσα είδαν στο διαδίκτυο, δημιουργώντας ένα μείγμα πληροφορίας και παραπληροφόρησης. Για να μπορούν να ξεχωρίζουν τι είναι αληθινό, χρειάζονται ισχυρές δεξιότητες κριτικής σκέψης και το θεμέλιο αυτών είναι η διανοητική ταπεινότητα.

Τι είναι η διανοητική ταπεινότητα;

Πρόκειται για τη συνειδητοποίηση ότι δεν γνωρίζουμε τα πάντα και μπορεί να κάνουμε λάθος. Αυτό το mindset καλλιεργεί την υγιή αμφισβήτηση και προστατεύει από το να δεχόμαστε τυφλά όσα ακούμε ή διαβάζουμε.

Διαβάστε επίσης: Αγχωμένα παιδιά: Μεγαλώνετε έναν μικρό overthinker;

Πώς θα βοηθήσουμε τα παιδιά να αναπτύξουν αυτόν τον τρόπο σκέψης

Σύμφωνα με τη θεωρία κοινωνικής μάθησης, τα παιδιά μαθαίνουν όχι μόνο από όσα τους λέμε, αλλά κυρίως από όσα μας βλέπουν να κάνουμε. Όταν οι ενήλικες παραδέχονται ότι δεν ξέρουν κάτι ή ότι έκαναν λάθος, δείχνουν στα παιδιά πώς σκέφτεται ένας ώριμος, λογικός άνθρωπος.

Έρευνα έδειξε ότι όταν οι εκπαιδευτικοί παραδέχονται δημόσια αβεβαιότητα ή λάθος, οι μαθητές γίνονται πιο δεκτικοί, ανοιχτοί και πρόθυμοι να μάθουν.

Οι δύο φράσεις-κλειδιά

1. «Δεν ξέρω, θα το ψάξω»

   • Δείχνει ειλικρίνεια και αποτρέπει τη διάδοση λανθασμένων πληροφοριών.

   • Δημιουργεί ευκαιρία να αναζητήσετε μαζί την απάντηση, μαθαίνοντας πώς ξεχωρίζουμε αξιόπιστες πηγές.

   • Καλλιεργεί την περιέργεια και την αντίληψη ότι η γνώση είναι ένα συνεχές ταξίδι.

2. «Έκανα λάθος»

   • Δείχνει ότι η αναθεώρηση πεποιθήσεων με βάση νέα δεδομένα είναι ένδειξη ωριμότητας.

   • Μαθαίνει στα παιδιά ότι η αλλαγή γνώμης δεν είναι αδυναμία.

Η τεχνική Model – Label – Praise

Ειδικοί προτείνουν τη μέθοδο «Μοντελοποίηση – Επισήμανση – Επιβράβευση»:

• Μοντελοποίηση (Model): Λέμε «Δεν ξέρω» ή «Έκανα λάθος».

• Επισήμανση (Label): Όταν το παιδί κάνει το ίδιο, λέμε «Αυτό δείχνει ειλικρίνεια» ή «Αυτό είναι έξυπνο».

• Επιβράβευση (Praise): Ενισχύουμε θετικά τη συμπεριφορά, δείχνοντας ότι είναι σημάδι καλής σκέψης.

Κάθε φορά που δείχνουμε διανοητική ταπεινότητα, δίνουμε στα παιδιά ένα σημαντικό μάθημα: η γνώση δεν είναι τερματικός σταθμός, αλλά ατελείωτη εξερεύνηση. Όταν παραδεχόμαστε ότι δεν ξέρουμε ή ότι κάναμε λάθος, τους δείχνουμε πώς σκέφτεται ένας ανοιχτός, κριτικός νους και τα ενθαρρύνουμε να κάνουν το ίδιο.

Απλές ερωτήσεις που καλλιεργούν την κριτική σκέψη

• Πώς θα λύσεις / θα σχεδιάσεις / θα φτιάξεις το…;
• Τι νομίζεις ότι θα συμβεί στη συνέχεια;
• Μπορείς να συγκρίνεις αυτές τις ιδέες / αυτά τα πράγματα;
• Ποιο/α προτιμάς και γιατί;
• Τι σημαίνει το…;
• Τι θυμάσαι από τη χθεσινή μέρα;
• Μπορείς να μου εξηγήσεις πώς εργάστηκες για να…;
• Μπορείς να δώσεις ένα παράδειγμα;
• Αυτό που βλέπουμε τι σου θυμίζει; Πού το ξανασυνάντησες;
• Μπορείς να μου δείξεις πώς να…;
• Μου εξηγείς τι θα συνέβαινε αν…;
• Ποιες είναι οι διαφορές μεταξύ…;
• Αυτά τα δύο…. μοιάζουν πολύ! Γιατί;
• Πώς θα περιέγραφες…;
• Δεν καταλαβαίνω τις οδηγίες αυτού του παιχνιδιού. Μπορείς να μου τις εξηγήσεις;
• Ποια είναι η κύρια ιδέα του βιβλίου που διάβασες, της ταινίας / τηλεοπτικής εκπομπής, που παρακολούθησες, του επιτραπέζιου παιχνιδιού που έπαιξες;
• Υπάρχουν γεγονότα στην ταινία / τηλεοπτική εκπομπή που παρακολουθείς που δεν θα μπορούσαν πραγματικά να συμβούν; Γιατί;
• Ποιο τέλος θα προτιμούσες να είχε η χθεσινή μας μέρα / η ταινία που παρακολούθησες / το βιβλίο που διάβασες;
• Μπορείς να βρεις το λάθος στο…;
• Υπάρχει καλύτερη λύση για…; Ποια;
• Μπορείς να μου πεις, με λίγα λόγια, την ιστορία του βιβλίου, της ταινίας, της εκπομπής, της εκδρομής, της μέρας σου στο σχολείο κ.λπ;
• Γιατί, νομίζεις, αυτός ο κινηματογραφικός / τηλεοπτικός ήρωας συμπεριφέρθηκε με αυτόν τον τρόπο;
• Τι θα έκανες εσύ αν ήσουν στη θέση του ήρωα του βιβλίου / της ταινίας / του ηλεκτρονικού παιχνιδιού κ.ά.;
• Μπορείς να βάλεις τα παιχνίδια σου (π.χ. τα ζωάκια σου) σε διάφορες ομάδες; Εξήγησέ μου τον τρόπο.
• Τι πιστεύεις για…;
• Τι θα άλλαζες στο…;
• Πώς θα είχες χειριστεί…;
• Ποιες είναι οι συνέπειες του…;
• Ποια είναι τα υπέρ και τα κατά του…;
• Υπάρχουν άλλες επιλογές για…;
• Αν το… δεν συνέβαινε ποτέ, πώς θα ήταν διαφορετικά τα πράγματα σήμερα;
• Με πόσους διαφορετικούς τρόπους μπορούμε να…;
• Γιατί, νομίζεις, εδώ έκανες λάθος;
• Πώς μπορείς να αποφύγεις παρόμοια λάθη στο μέλλον;
• Πώς θα βελτίωνες το…;
• Αν μπορούσες, τι θα άλλαζες στον χαρακτήρα σου;
• Πώς μπορείς να γίνει καλύτερος/η στο…;
• Τι θα προτιμούσες να κάνουμε τον ελεύθερό μας χρόνο; Γιατί;
• Μπορείς να βοηθήσεις στο να αποφασίσουμε π.χ. τι θα φάμε κάθε μέρα της βδομάδας που έρχεται;
• Μπορείς να εξηγήσεις στους φίλους σου πώς να έρθουν σπίτι μας;
• Πώς θα οργάνωνες το πάρτι γενεθλίων του αδελφού / της αδελφής σου;
• Γιατί νομίζεις το μικρό σου αδελφάκι τώρα κλαίει τόσο έντονα;
• Ποιο δώρο ταιριάζει να αγοράσουμε για τον/τη…; Γιατί;
• Μπορείς να αναπτύξεις ένα πλάνο για το τι θα κάνουμε το Σαββατοκύριακο;
• Πώς θα ντυνόσουν αν θα πηγαίναμε π.χ. εκδρομή στα χιόνια;
• Τι θα άλλαζες στο δωμάτιό σου και γιατί;
• Πώς φαντάζεσαι το…;