Τα μάτια του εμβρύου αρχίζουν να σχηματίζονται δύο εβδομάδες μετά τη σύλληψη και σε διάστημα περίπου ενός μήνα η βασική τους δομή έχει διαμορφωθεί. Στη συνέχεια και μέχρι τη γέννηση αναπτύσσονται και ωριμάζουν, ενώ δημιουργείται και το οπτικό νεύρο που τα συνδέει με τον εγκέφαλο. Όταν το μωρό γεννιέται, τα μάτια του έχουν περίπου το 75% του μεγέθους που θα έχουν όταν ενηλικιωθεί και για τα δύο επόμενα χρόνια τόσο το οπτικό νεύρο όσο και η εσωτερική δομή των ματιών, αλλά και η ικανότητα της όρασης συνεχίζουν να εξελίσσονται. Σε γενικές γραμμές, η όραση ενός παιδιού χτίζεται κατά τη διάρκεια της ανάπτυξής του και κυρίως μέχρι τον έκτο χρόνο της ζωής του. Για να διατηρήσει τη βασική όραση σε πλήρη ανάπτυξη, θα πρέπει οι όποιες ατέλειες να εντοπιστούν όσο το δυνατόν γρηγορότερα. Αν, για παράδειγμα, η αμβλυωπία αντιμετωπιστεί πριν το δεύτερο έτος, θεραπεύεται σε χρονικό διάστημα μερικών εβδομάδων, ενώ μετά το πέμπτο έτος οι πιθανότητες πλήρους ανάρρωσης λιγοστεύουν κατά πολύ.
Η κατάσταση της όρασης ανά ηλικία
0-6 ΜΗΝΩΝ
Τι βλέπει: Εκτός από το φως και τα σχήματα, το βρέφος αντιλαμβάνεται αντικείμενα που βρίσκονται σε απόσταση τριάντα εκατοστών από τα μάτια του και διακρίνει γρήγορα ένα πρόσωπο στα δεκαεννέα εκατοστά. Όταν πρόκειται για κάτι που κινείται, μπορεί να το εντοπίσει, αλλά το οπτικό του πεδίο είναι ακόμα περιορισμένο, γιατί το σώμα του δεν του επιτρέπει να κινείται μέσα στο χώρο, κάτι που θα του επέτρεπε να γνωρίζει το περιβάλλον. Στην ηλικία των έξι εβδομάδων αναγνωρίζει πια με σιγουριά το πρόσωπο της μητέρας του. Επίσης, καρφώνει το βλέμμα του και αρχίζει να αντιδρά στο πράσινο και στο κόκκινο. Η οξύτητα της όρασής του θα βελτιώνεται με τους μήνες, αλλά για την ώρα είναι περίπου στο 1/10, δηλαδή ελάχιστη. Στους τεσσεράμισι μήνες θα έχει γίνει 2/10 και θα μπορεί να βλέπει τη μύτη ενός μολυβιού και να ακολουθεί με το βλέμμα του ένα αντικείμενο που κινείται δεξιά και αριστερά. Είναι και η εποχή που αρχίζει να βλέπει ταυτόχρονα και από τα δύο μάτια και είναι σε θέση να αντιλαμβάνεται την απόσταση στην οποία βρίσκεται ένα αντικείμενο.
Τι ελέγχει ο γιατρός: Ο προληπτικός οφθαλμολογικός έλεγχος, σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα, θα πρέπει να ξεκινά νωρίς. Τα νεογέννητα στις προηγμένες χώρες -αν και όχι πάντα στην Ελλάδα- υποβάλλονται σε οφθαλμολογικό έλεγχο για να αποκλειστούν συγγενείς παθήσεις που απαιτούν άμεση αντιμετώπιση. Στην κατηγορία αυτή ανήκει ο συγγενής καταρράκτης (συχνότητα 1 στις 400 γεννήσεις), το συγγενές γλαύκωμα (συχνότητα 1 στις 10.000 γεννήσεις), η αμφιβληστροειδοπάθεια της προωρότητας (είναι υπεύθυνη για το 25% περίπου των τυφλών παιδιών) και άλλες συγγενείς οφθαλμικές ανωμαλίες. Παιδιά χωρίς κάποιο αποδεδειγμένο κλινικό πρόβλημα, αλλά με κληρονομικό ιστορικό ή με ευρήματα που δημιουργούν υποψίες για κάποια νόσο επανελέγχονται γύρω στον τρίτο μήνα.
Σημάδια που πρέπει να προσέξετε: Αν το μωρό σας δεν σας ακολουθεί με τα μάτια του, έχει βλέμμα ανέκφραστο ή εμφανίζει μια λευκή αντανάκλαση στην κόρη του ματιού του (κάτι που μπορείτε να διαπιστώσετε στις φωτογραφίες του), είναι καλύτερα να το εξετάσει κάποιος ειδικός. Επίσης, εάν αλληθωρίζει ενώ έχει συμπληρώσει τον δεύτερο μήνα της ζωής του (είναι φυσιολογικό να συμβαίνει αυτό πιο πριν), αν ανοιγοκλείνει πολύ συχνά τα μάτια του, αν δακρύζει εύκολα κι αν ζαρώνει συχνά το μέτωπό του.
6-18 ΜΗΝΩΝ
Τι βλέπει: Γύρω στον έκτο μήνα περίπου, το μωρό αρχίζει να αντιλαμβάνεται τα έντονα χρώματα, όπως το μπλε και το κίτρινο. Στον ένατο με δέκατο μήνα, η όρασή τους είναι σχεδόν ακριβής κι αυτό το βοηθά να μπουσουλάει και να πιάνει με τα χέρια του τα αντικείμενα που αντικρίζει. Βλέπει καλύτερα σε μεγαλύτερη απόσταση και με περισσότερες λεπτομέρειες απ’ ό,τι πριν. Λίγο αργότερα, γύρω στον ενδέκατο μήνα, καταλαβαίνει το βάθος και το ανάγλυφο. Στον δέκατο όγδοο μήνα η οξύτητα της όρασής του είναι 5-6/10. Μπορεί να εντοπίσει στη μοκέτα ένα μικροσκοπικό ψίχουλο που εσείς δεν είχατε δει καν!
Τι ελέγχει ο γιατρός: Από τον δωδέκατο μήνα και μετά, είναι δυνατόν να εκτιμηθεί πλήρως η κινητικότητα των οφθαλμών, η ύπαρξη στραβισμού (4% του γενικού πληθυσμού), η διαθλαστική κατάσταση και αδρά η οπτική ικανότητα. Κληρονομικές παθήσεις (π.χ. αμφιβληστροειδοπάθειες) στα παιδιά αυτής της ηλικίας είναι δυνατόν να ανιχνευτούν με τη βοήθεια του κλινικού ή παρακλινικού ελέγχου.
Τι πρέπει να προσέξετε: Συμβουλευτείτε το γιατρό αν παρατηρήσετε ότι το παιδί συγκρούεται με αντικείμενα ή πέφτει συχνά, δεν συντονίζει καλά τις κινήσεις του και δεν μπορεί να μάθει να περπατάει. Αν υποπτεύεστε ότι μπορεί να μη βλέπει καλά, μπορείτε να δοκιμάσετε να του δείξετε ένα παραμύθι ή μια εικόνα καλύπτοντας εναλλάξ τα μάτια του. Εάν διαμαρτυρηθεί όταν κληθεί να δει μόνο με το ένα, ίσως να υπάρχει κάποιο πρόβλημα.
18 ΜΗΝΩΝ – 3 ΕΤΩΝ
Τι βλέπει: Οι λειτουργίες της όρασής του είναι πλέον σχεδόν στο ίδιο επίπεδο με ενός ενηλίκου, αν και η οξύτητά της δεν ξεπερνά ακόμα τα 4-6/10. Στην αρχή, δεν διακρίνει ακόμα τα θολά και αχνά περιγράμματα, όμως στο δεύτερο με τρίτο έτος αναγνωρίζει και καθορίζει τις ζωγραφιές οικείων αντικειμένων, ενώ μπορεί να ξεχωρίσει κάποια γράμματα.
Τι ελέγχει ο γιατρός: Η οφθαλμολογική εκτίμηση στο τρίτο έτος είναι ιδιαίτερα κρίσιμη για την ανάπτυξη της οπτικής ικανότητας. Στην ηλικία αυτή το παιδί μπορεί πια να μιλήσει, και έτσι, εκτός όλων των άλλων παραμέτρων και με τη βοήθεια απλών σχεδίων, ο γιατρός μπορεί να εκτιμήσει την οπτική οξύτητα κάθε ματιού. Η αμβλυωπία, δηλαδή η ύπαρξη ενός τεμπέλικου ματιού που δεν βλέπει καλά ακόμα και με γυαλί, συχνά εντοπίζεται και αντιμετωπίζεται σε αυτήν ακριβώς την ηλικία. Η αμβλυωπία δεν είναι σπάνια, αφορά το 7% των ανθρώπων και αν αντιμετωπιστεί εγκαίρως μπορεί να διορθωθεί. Αν όμως δεν παρέμβουμε μέχρι την ηλικία των 8-9 ετών, η οπτική οξύτητα του αμβλυωπικού ματιού θα είναι για πάντα μειωμένη.
Τι να προσέξετε: Αν είναι υπερβολικά ευαίσθητο στο φως, αν έχει κόκκινα μάτια, αν νιώθει τσούξιμο, αν πλησιάζει πολύ κοντά στην τηλεόραση, στα βιβλία και στα παιχνίδια του, απευθυνθείτε σε έναν ειδικό.
3-6 ΕΤΩΝ
Τι βλέπει: Ό,τι ακριβώς κι ένας ενήλικος.
Τι ελέγχει ο γιατρός: Για να γράψετε το παιδί στο νηπιαγωγείο, θα χρειαστεί να γίνει εξέταση από οφθαλμίατρο, ο οποίος θα αξιολογήσει την κατάσταση της όρασή του. Συγκεκριμένα, θα μετρηθεί η οξύτητα της όρασης για μακρινές και κοντινές αποστάσεις, να εξεταστεί ο βυθός, θα επιβεβαιωθεί η διοπτρική όραση, η απουσία στραβισμού κ.λπ. Με την κατάλληλη αντιμετώπιση τα όποια προβλήματα δεν θα γίνουν εμπόδιο στη σχολική πρόοδο του παιδιού.
Τι να προσέξετε: Παρατηρώντας τη συμπεριφορά του σε καθημερινές δραστηριότητες, μπορείτε να εντοπίσετε έγκαιρα αρκετά από τα προβλήματα που ενδέχεται να εμφανιστούν στην όραση του παιδιού. Μήπως ζωγραφίζει κλείνοντας το ένα μάτι, κολλάει τη μύτη του στο χαρτί, παιδεύεται να γράψει πάνω στις γραμμές του τετραδίου του; Όλα αυτά είναι σημάδια κακής όρασης. Ακόμα, αν κάθεται περίεργα στη καρέκλα, γυρίζει μονίμως κουρασμένο από το σχολείο και παραπονιέται ότι έχει πονοκέφαλο ή ότι το πονάει ο λαιμός του, καλό είναι να το εξετάσει οφθαλμίατρος.
Πότε πρέπει να εξετάζονται τα μάτια του παιδιού
· Στη γέννηση
· Στον τρίτο μήνα
· Στο πρώτο έτος
· Στο τρίτο έτος
· Στο πέμπτο έτος
· Κάθε χρόνο από τον 6ο και μετά.
Το χρώμα των ματιών
Δεν υπάρχει τίποτα πιο εύκολο από το να προβλέψει κανείς τι χρώμα μάτια θα έχει ένα μωρό όταν γεννηθεί: γαλάζιο. Ο λόγος είναι ότι σχεδόν όλα τα μωρά γεννιούνται με γαλάζια μάτια, χρώμα που σταδιακά αντικαθίσταται καθώς αρχίζουν να εκτίθενται στο φως του ήλιου από αυτό που τελικά θα πάρουν. Μέχρι την ηλικία των τριών ετών, το χρώμα της ίριδας έχει σταθεροποιηθεί σε αυτό που το παιδί θα έχει για όλη του τη ζωή.
Με τη συνεργασία του Σταμάτη Γκατζώνη (χειρουργός, οφθαλμίατρος, παιδοφθαλμίατρος).