Η εθιμολογία του Πάσχα είναι συνυφασμένη με την έννοια της ανάστασης και έχει ενσωματώσει προ-χριστιανικές ευετηριακές πρακτικές που σχετίζονται με τον βλαστικό κύκλο της φύσης. Εντάσσεται στον εαρινό εθιμικό κύκλο και ακολουθεί ως φυσική συνέχεια τα έθιμα της Αποκριάς, καθώς μετά την Καθαρά Δευτέρα ξεκινά η Μεγάλη Σαρακοστή που προετοιμάζει συμβολικά αλλά και με την διατροφική της εγκράτεια για το πέρασμα στη χαρά της αναγέννησης.
«Η καθαυτή εθιμική περίοδος του Πάσχα ξεκινά το Σάββατο του Λαζάρου και την Κυριακή των Βαΐων, με νεκρολατρικές και γονιμικές πρακτικές να εντοπίζονται σε όλη την Ελλάδα. Τις περισσότερες από αυτές γνωρίζουμε από παλαιότερες καταγραφές καθώς έχουν ατονήσει στο σύγχρονο αστικοποιημένο περιβάλλον» εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Εθνολόγος-Λαογράφος και Προϊσταμένη Τμήματος Συλλογών, Έρευνας και Τεκμηρίωσης Λαϊκής Τέχνης Μουσείου Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού, Παναγιώτα Ανδριανοπούλου.
Το έθιμο του Ζαφείρη
Στα εθιμικά δρώμενα των ημερών αυτών πρωταγωνιστούσαν κυρίως παιδιά και νεαρές γυναίκες, δηλαδή τα μέλη της κοινότητας που αντιπροσώπευαν την ευρωστία και την αναπαραγωγική δύναμή της. Ένα από τα χαρακτηριστικότερα αναπαραστατικά νεκρολατρικά έθιμα που τείνουν να αναβιώνουν από τους λαογραφικούς συλλόγους και όχι αυθόρμητα από τις κοινότητες κατά κύριο λόγο εντοπίζεται στην Ήπειρο. Πρόκειται για το έθιμο του Ζαφείρη όπου ένα νεαρό παιδί που υποδύεται τον νεκρό, στολισμένο με κλαδιά και φύλλα ξεπετάγεται ζωντανό μετά το τέλος του μοιρολογιού της κοινότητας.
«Βασικό στοιχείο του Σαββάτου του Λαζάρου ήταν τα αγερμικά τραγούδια, κάλαντα δηλαδή που τραγουδιούνταν από παιδιά,τα οποία γυρνούσαν πόρτα- πόρτα σε όλα τα σπίτια του οικισμού φέροντας ομοίωμα του Λαζάρου είτε από ζυμάρι, είτε από κάποιο οικιακό αντικείμενο τυλιγμένο σε πανιά. Το «Ήρθε ο Λάζαρος ήρθαν τα Βάγια ήρθε η Κυριακή που τρων’ τα ψάρια» έχει επιβιώσει ως η απλούστερη μορφή των πασχαλινών καλάντων αναφέρει η Π. Ανδριανοπούλου.
Το έθιμο των Λαζαρίνων
Η κοιτίδα της πιο εντυπωσιακής και αυθόρμητα επιτελούμενης πασχαλινής εθιμολογίας ακόμη και σήμερα βρίσκεται βόρεια στο χάρτη της Ελλάδας: στην περιοχή της Μακεδονίας. Από το Ρουμλούκι της Ημαθίας μέχρι τα χωριά της Κοζάνης (Αιανή, Λευκοπηγή, Κρόκος, Ροδιανή, Αγ. Παρασκευή) το έθιμο των Λαζαρίνων κυριαρχεί: άλλοτε αυστηρά και μόνο ανύπαντρα κορίτσια, σήμερα και μεγαλύτερης ηλικίας γυναίκες, με τις χαρακτηριστικές τοπικές φορεσιές, τραγουδούν στις γειτονιές των χωριών τα λαζαριάτικα τραγούδια. «Ειδικά στα χωριά της Κοζάνης οι γυναίκες της κοινότητας μετά την περιδιάβασή τους σε όλες τις γειτονιές των χωριών μαζεύονται στην κεντρική πλατεία και επιτελούν τον εθιμικό τρανό χορό τους, με προεξάρχουσες εκεί τις γηραιότερες γυναίκες» περιγράφει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η εθνολόγος-λαογράφος και συνεχίζει: «Το πόσο σημαντική για τις γυναίκες στην Κοζάνη είναι η ταυτότητά τους ως Λαζαρίνες, αλλά και το πόσο η ζωντανή παράδοση έχει συνεκτική σημασία για τις κοινότητες, φάνηκε κατά τη σκληρή περίοδο της πανδημίας – ειδικά τον Απρίλιο του 2020: στην Αιανή Κοζάνης και δεδομένου ότι το έθιμο δεν μπορούσε να επιτελεστεί λόγω των περιορισμών της κοινωνικής αποστασιοποίησης, επιχειρήθηκε με τη βοήθεια της τεχνολογίας και με τη συμμετοχή ακόμη και των πιο ηλικιωμένων γυναικών, μία εξ αποστάσεως και μέσα από τα παράθυρα των διαδικτυακών πλατφορμών και εφαρμογών διαδικτυακή εκδοχή των Λαζαρίνων, ιδιαίτερα φορτισμένη συναισθηματικά».
Οι Λαζαρίνες είναι η πολιτιστική ταυτότητα της Αιανής, περπάτησαν και περπατούν χέρι χέρι, αιώνες τώρα και δείχνουν τον δρόμο της συνέχειας και του μέλλοντος αυτού του τόπου.
Τα έθιμα την Κυριακή των Βαΐων
Το Σάββατο του Λαζάρου τα τραγουδίσματα και οι αγερμοί προαναγγελίας της ανάστασης κυριαρχούν. Η Κυριακή των Βαΐων μυρίζει…ψάρι και αποτελεί την ανάπαυλα της σαρακοστιανής νηστείας πριν την αυστηρότητα της Μεγάλης Εβδομάδας. Χαρακτηριστική περίπτωση κατά την οποία η εκκλησιαστική εικονογραφία επηρέασε την παραδοσιακή χειροτεχνία είναι οι σταυροί από βάγια ή νέους εύπλαστους βλαστούς (συνήθως ιτιά και μυρτιά) που πλέκονται με τις τεχνικές μικροκαλαθοπλεκτικής οι οποίες παραμένουν ενεργές στα Κυκλαδονήσια και την Κρήτη. Πολλά ανώφλια «φορούν» τέτοια καλαμένια σταυρουδάκια τέτοιες μέρες και μέχρι το μαγιάτικο στεφάνι.
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ