Όλες οι συμπεριφορές των μαθητών είτε πρόκειται για τη συμμετοχή στην τάξη είτε για την κατάκτηση δεξιοτήτων, συμβαίνουν ως αντίδραση σε ερεθίσματα. Ιστορικά, συμπεριφοριστές, όπως ο John Watson, υποστήριξαν με θάρρος αλλά και προβληματισμό ότι η ανθρώπινη συμπεριφορά μπορούσε να προβλεφθεί και να ελεγχθεί πλήρως μέσω των ερεθισμάτων. Αυτή η αντίληψη προκάλεσε μια εύλογη αντίδραση, ιδιαίτερα στον δυτικό κόσμο, όπου η ατομική ελευθερία, η αυτονομία και η προσωπική ευθύνη εκτιμώνται σε μεγάλο βαθμό. Η αυστηρή προοπτική του Watson φαίνεται να αρνείται την έννοια της ελευθερία της βούλησης.
Ως αντίδραση σε τέτοιες προσεγγίσεις όπως του Watson, η εκπαίδευση συχνά υποτιμά τη θέση των ερεθισμάτων στη διαμόρφωση της συμπεριφοράς. Γνωστικοί θεωρητικοί, όπως ο Noam Chomsky και ο Jean Piaget, υποστήριξαν τις έμφυτες νοητικές δομές και τις εσωτερικές γνωστικές διαδικασίες, αποσπώντας την προσοχή από τα εξωτερικά ερεθίσματα και την καθοδηγούμενη ενίσχυση. Παράλληλα, άλλες θεωρίες, ελαχιστοποίησαν τον ρόλο της άμεσης ανατροφοδότησης. Παρά το γεγονός ότι όλες αυτές οι θεωρίες ήταν πολύτιμες, δημιούργησαν ακούσια περιβάλλοντα όπου τα ρητά ερεθίσματα, όπως η άμεση ανατροφοδότηση, οι σαφείς οδηγίες και η δομημένη ενίσχυση, θεωρούνταν υπερβολικά απλοϊκά.
Διαβάστε επίσης: Γιατί κάνει καλό σε ένα πεντάχρονο να βάζει πλυντήριο…;
Ομοίως, η θεωρία κοινωνικής μάθησης του Albert Bandura ανέδειξε τη μάθηση μέσω παρατήρησης και μίμησης. Ως αποτέλεσμα, προέκυψε η υπόθεση ότι οι μαθητές θα αποκτούσαν δεξιότητες απλώς παρατηρώντας τους άλλους, μειώνοντας τη χρήση σαφούς και συστηματικής καθοδήγησης.
Ωστόσο, όπως υποστήριξε ο B. F. Skinner, Αμερικανός ψυχολόγος, η συμπεριφορά διαμορφώνεται μέσω της επαναλαμβανόμενης έκθεσης σε ερεθίσματα και ενισχύεται με ανατροφοδότηση, επιβράβευση ή «τιμωρία». Ο Skinner ποτέ δεν υποστήριξε τον οριστικό έλεγχο· αντίθετα, τόνισε ότι τα σκόπιμα ερεθίσματα, όπως τα κριτήρια αξιολόγησης, η άμεση ανατροφοδότηση και η θετική ενίσχυση, αυξάνουν την πιθανότητα της επιθυμητής συμπεριφοράς. 
Οι πιθανές συνέπειες του να παραμελούμε τα ερεθίσματα
Γονείς και δάσκαλοι συχνά παραπονιούνται ότι οι μαθητές αποδίδουν πιο χαμηλά από τις δυνατότητές τους ή δεν έχουν σαφή εικόνα των προσδοκιών. Παραδόξως όμως, τις περισσότερες φορές αντιστεκόμαστε στη χρήση σαφών ερεθισμάτων, όπως είναι η ακριβής ανατροφοδότηση ή η σκόπιμη ενίσχυση, φοβούμενοι ότι αυτές οι προσεγγίσεις ενδέχεται να υπονομεύσουν την αυτονομία ή τη δημιουργικότητα των παιδιών. Αυτή η ανησυχία παραβλέπει την ιδέα ότι τα ερεθίσματα λειτουργούν καλύτερα όταν είναι ισχυρά και προσαρμοσμένα στην αναπτυξιακή ετοιμότητα του κάθε μαθητή. Αν τα ερεθίσματα είναι υπερβολικά, μπορεί να προκαλέσουν άγχος. Αν είναι αδύναμα, μπορεί να αγνοηθούν εντελώς.
Τα επιτυχημένα διδακτικά ερεθίσματα πρέπει να ευθυγραμμίζονται με τις τρέχουσες ικανότητες και ανάγκες του μαθητή. Τα παιδιά είναι προτιμότερο να μην μαντεύουν ποιες συμπεριφορές είναι σημαντικές.
Η έρευνα υποστηρίζει ότι η ρητή διδακτική καθοδήγηση είναι ιδιαίτερα σημαντική για τους μαθητές με περιορισμένες προηγούμενες εκπαιδευτικές εμπειρίες ή χαμηλότερα επίπεδα ακαδημαϊκής προετοιμασίας. Αυτοί οι μαθητές ωφελούνται σημαντικά από δομημένες προσδοκίες και ανατροφοδότηση και η απουσία αυτής της σαφήνειας μπορεί να εντείνει τις εκπαιδευτικές ανισότητες. Επιπλέον, η εκπαίδευση βασίζεται σε μεγάλο βαθμό σε έμμεσα ερεθίσματα, όπως οι βαθμοί για να ενισχύσει την επιμονή. Ωστόσο, αυτά τα ερεθίσματα δεν αναγνωρίζονται σε μεγάλο βαθμό και δίνεται μεγαλύτερη έμφαση στα εσωτερικά κίνητρα ή στην έμφυτη περιέργεια.
Στην πραγματικότητα, οι μαθητές ανταποκρίνονται στους βαθμούς, τα πτυχία, την έγκριση των καθηγητών και των γονέων, αποδεικνύοντας πώς οι εξωτερικοί παράγοντες του περιβάλλοντος μπορούν να διαμορφώσουν τη συμπεριφορά. Τα διαφορετικά διδακτικά ερεθίσματα, όπως οι συγκεκριμένες εργασίες, οι στοχευμένες ερωτήσεις και η άμεση ανατροφοδότηση, θα μπορούσαν τελικά να οδηγήσουν σε πιο αποτελεσματική μάθηση.
Η αναγνώριση της επιρροής των ερεθισμάτων δεν υποδηλώνει ότι η συμπεριφορά μπορεί να ελεγχθεί πλήρως. Η ανθρώπινη συμπεριφορά παραμένει απρόβλεπτη. Οι άνθρωποι, μικροί και μεγάλοι, έχουμε εσωτερικά γνωστικά, συναισθηματικά και εμπειρικά φίλτρα στις αντιδράσεις μας. Οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί μπορούν μόνο να οργανώσουν περιβάλλοντα που πιθανώς ενθαρρύνουν ορισμένες συμπεριφορές· δεν μπορούν να καθορίσουν πλήρως την αντίδραση ενός παιδιού.
Κάθε παιδί είναι μοναδικό
Ορισμένοι μαθητές αντιλαμβάνονται το «Α» στον έλεγχό τους ως θετική ενίσχυση και κινητοποιούνται να προσπαθήσουν περισσότερο. Άλλοι μπορεί να νιώσουν άγχος ή πίεση. Οι δάσκαλοι μπορούν να επηρεάσουν τη συμπεριφορά μέσω της βαθμολόγησης, αλλά δεν μπορούν να προβλέψουν πλήρως την αντίδραση κάθε μαθητή. Τα ερεθίσματα επομένως, καθοδηγούν τη συμπεριφορά χωρίς να αρνούνται την ανθρώπινη αυτονομία. Η αναγνώριση του ρόλου των ερεθισμάτων δεν πρέπει να έρχεται σε αντίθεση με την αυτονομία των μαθητών. Πρέπει να αφορά την διευκρίνιση των προσδοκιών και να παρέχει στους μαθητές τις πληροφορίες που χρειάζονται για να κάνουν στοχευμένες επιλογές.
Τόσο το εκπαιδευτικό όσο και το οικογενειακό περιβάλλον μπορεί να προάγει την αναγνώριση του ρόλου των ερεθισμάτων ενώ παράλληλα τιμά την πολυπλοκότητα και την αυτονομία του κάθε παιδιού. Σε κάθε τομέα της ζωής άλλωστε, η ελευθερία προκύπτει όχι από την άρνηση των εξωτερικών παραγόντων, αλλά από την σκόπιμη αλληλεπίδρασή μας με αυτούς, λένε οι ειδικοί.
