Αν ο Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ ζούσε σήμερα, πιθανότατα θα είχε εκατομμύρια ακολούθους στα social media. Ο διάσημος συνθέτης, άλλωστε, ήταν γνωστός τον 18ο αιώνα ως παιδί-θαύμα.
Αλλά ακόμη και τον 18ο αιώνα, ο πατέρας του μουσικού, ο Λεοπόλδος, προειδοποιούσε τον γιο του για τους ψεύτικους φίλους – ανθρώπους που τον ζήλευαν, αλλά και κολαούζους που του έλεγαν μόνο αυτά που ήθελε να ακούσει.
Το φετινό Mozartfest Würzburg, που ξεκίνησε αυτή την εβδομάδα και θα διαρκέσει έως τις 22 Ιουνίου, έχει ως θέμα τις φιλίες του συνθέτη. Το φεστιβάλ στο Βίρτσμπουργκ είναι το παλαιότερο και μεγαλύτερο φεστιβάλ Μότσαρτ στη Γερμανία, το οποίο πραγματοποιείται κάθε χρόνο στην κατοικία του Βίρτσμπουργκ, μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO.
Το φετινό σύνθημα του φεστιβάλ, «But through sound: friend Mozart», αναφέρεται σε ένα από τα αποφθέγματά του και στο πώς η μουσική ήταν η κύρια μορφή έκφρασης – και σύνδεσης – του.
«Μια αληθινή φιλία απαιτεί εμπιστοσύνη και αμοιβαία κατανόηση», λέει η καλλιτεχνική διευθύντρια Έβελιν Μάινινγκ, προσθέτοντας ότι ακόμη και τα εκατομμύρια των ακολούθων στις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης δεν μπορούν να αντικαταστήσουν μια τέτοια σχέση.
Παιδί θαύμα μεν, χωρίς φίλους δε;
Ο Μότσαρτ προκάλεσε αίσθηση στα μέσα του 18ου αιώνα ως το λεγόμενο παιδί-θαύμα. Ταξίδευε με τον πατέρα του στην Ευρώπη για χρόνια, γοητεύοντας τους ευγενείς της αυλής με το ταλέντο του στο βιολί και το πιάνο.
Δεν υπήρχε όμως χρόνος για στενές φιλίες με τους συνομηλίκους του.
«Φυσικά, η οικογένεια ήταν πολύ συγκεντρωμένη στον εαυτό της- ο δεσμός ήταν ιδιαίτερα ισχυρός στις αρχές της δεκαετίας του 1760», δήλωσε η Μάινινγκ στην DW.
Ο καλύτερος φίλος του Μότσαρτ
Ο Μότσαρτ θεωρείται ακόμη και σήμερα πρότυπο για πολλούς μουσικούς. Ο ίδιος είχε πρότυπα όπως ο συνθέτης Γιόζεφ Χάυντν και ο γιος του Μπαχ, Γιόχαν Κρίστιαν Μπαχ, τον οποίο θαύμαζε για την κομψή, ελαφριά μουσική του.
Ο Γιόζεφ Χάυντν ήταν 24 χρόνια μεγαλύτερος από τον διάσημο συνθέτη. Ανέπτυξαν μια φιλική σχέση πατέρα-γιου και ο Μότσαρτ έγραφε σε επιστολές του ότι ο Χάυντν ήταν ο «πιο αγαπητός του φίλος». Το 1785 αφιέρωσε έξι κουαρτέτα εγχόρδων στον Χάυντν, στον οποίο παρέδωσε τις παρτιτούρες, λέγοντας ότι ήταν «παιδιά του».
Ο τρομπετίστας Τζόσεφ Λόιτγκιμπ ήταν επίσης ένας από τους στενούς φίλους του Μότσαρτ. Ο Μότσαρτ συνήθιζε μάλιστα να γράφει χιουμοριστικά ειρωνείες στις παρτιτούρες του, όπως «Για σένα, κύριε Γάιδαρε» για αυτόν.
Ο συνθέτης ήταν επίσης φίλος με τον Άντον Στάντλερ, έναν από τους καλύτερους κλαρινετίστες της εποχής του. Συνέθεσε γι’ αυτόν ένα κουιντέτο κλαρινέτου και ένα κοντσέρτο κλαρινέτου.
Αργότερα, καθώς ο Μότσαρτ γινόταν όλο και πιο άρρωστος και μοναχικός, έγραψε ότι η μουσική ήταν ουσιαστικά ο μοναδικός του φίλος.
Οι «ψεύτικοι φίλοι»
Και τι γίνεται με τους ψεύτικους φίλους για τους οποίους ανησυχούσε ο πατέρας του μουσικού;
Ένας από αυτούς εμφανίζεται στην ταινία του Μίλος Φόρμαν «Amadeus» του 1984: Ο Αντόνιο Σαλιέρι παρουσιάζεται στην ταινία ως ένας μέτριος συνθέτης και ως αντίπαλος του Μότσαρτ, που ραδιουργεί πίσω από την πλάτη του Μότσαρτ και τον δηλητηριάζει ακόμη και.
Παρόλο που αυτή η αφήγηση έχει προ πολλού διαψευστεί, παραμένει μια δημοφιλής πεποίθηση.
Ούτε ήταν ένας αποτυχημένος που ζούσε στη σκιά του Μότσαρτ, αλλά ένας σεβαστός αυλικός συνθέτης. «Ο Μότσαρτ και ο Σαλιέρι εκτιμούσαν ο ένας τον άλλον», σχολίασε η Μάινινγκ.
Ο «Μαύρος Μότσαρτ»
Ο Ζοζέφ Μπολόνι ντε Σαιν-Ζωρζ, παρουσιάζεται επίσης ως αντίπαλος του Μότσαρτ στη λογοτεχνία και στην ταινία «Chevalier» (2022), σε σκηνοθεσία Στίβεν Γουίλιαμς.
Γεννημένος στη Γουαδελούπη το 1745, γιος ενός λευκού Γάλλου ευγενή και μιας μαύρης σκλάβας, ήρθε στη Γαλλία όταν ήταν παιδί. Έγινε από νωρίς γνωστός ως βιολιστής και συνθέτης.
Ο Γιόζεφ Χάυντν, συνέθεσε αργότερα για τη δική του ορχήστρα του Μπολόνι. Ο Μπολόνι είχε επίσης εξεταστεί για τη θέση του διευθυντή της Academie Royale de Musique, αλλά οι φυλετικές διακρίσεις απέτρεψαν τον διορισμό του.
Η μονομαχία στο βιολί μεταξύ Μότσαρτ και Μπολόνι που απεικονίζεται στην ταινία «Chevalier» δεν έλαβε ποτέ χώρα στην πραγματικότητα. Είναι αμφίβολο αν ο Μπολόνι, εννέα χρόνια μεγαλύτερος από τον Μότσαρτ, είχε καν άμεση επαφή μαζί του ως νεαρός μουσικός.
Ως συνθέτες που δραστηριοποιούνταν την ίδια εποχή και ήταν διάσημοι καλλιτέχνες στους κύκλους τους, απλώς από τότε θεωρήθηκε ότι ήταν ανταγωνιστές, εξηγεί η Μάινινγκ. Ακόμη και η ταμπέλα του Γιόζεφ Μπολόνι προέκυψε μόνο μετά θάνατον.
Από την Ευγενία Κοτρώτσιου