Η κριτική συνήθως περιγράφει την αξιολόγηση ή την αποτίμηση της συμπεριφοράς, των σκέψεων ή των συναισθημάτων ενός ατόμου, κυρίως με έμφαση στα αρνητικά στοιχεία και στα λάθη του. Από ψυχολογική σκοπιά, η κριτική μπορεί να είναι εξωτερική – όταν προέρχεται από άλλους, οικογένεια, σύντροφο, φίλους, συνεργάτες ή ευρύτερη κοινωνία – ή εσωτερική, όταν ο ίδιος ο άνθρωπος αξιολογεί αυστηρά ή και σκληρά τον εαυτό του.
Η διαρκής αρνητική κριτική αυξάνει τα επίπεδα άγχους και στρες, πυροδοτεί αμυντικούς μηχανισμούς και μειώνει αισθητά την αυτοεκτίμηση μας, καθώς αρχίζουμε να ταυτίζουμε την αξία μας με την αποφυγή σφαλμάτων και αποτυχιών. Έτσι, τείνουμε να αισθανόμαστε περισσότερη ευχαρίστηση από τον εαυτό μας μετά την αποδοχή των άλλων, αφού έχουμε επιτύχει κάτι σημαντικό σε διάφορους τομείς της ζωής μας, και όχι και μόνο επειδή υπάρχουμε ως πρόσωπα με την ξεχωριστά μοναδική ύπαρξη και προσωπικότητα μας.
Διαβάστε επίσης: Θαρραλέα παιδιά: Τα μαθαίνουμε να αγκαλιάζουν την αβεβαιότητα
Σε οικογένειες και σχέσεις είτε συντροφικές είτε φιλικές, όπου κυριαρχεί η κριτική, τα μέλη νιώθουν, ότι δεν πληρούν τα απαραίτητα «κριτήρια» για την αγάπη και την αποδοχή. Τα παιδιά συχνά υιοθετούν μηχανισμούς άμυνας, όπως η υπερπροσπάθεια ή η συναισθηματική απομόνωση, για να αποφύγουν την αίσθηση της ανεπάρκειας. Σε κοινωνικό επίπεδο, η υπερβολική επίκριση δημιουργεί κουλτούρα ανταγωνισμού και φόβου αποτυχίας, περιορίζοντας τη δημιουργικότητα και τη συλλογική αλληλεγγύη.
Στον ψυχισμό, η κριτική συχνά δημιουργεί ένα εσωτερικό σύστημα αυτοτιμωρίας, οδηγώντας σε καταθλιπτικές σκέψεις, χαμηλή αυτοεκτίμηση, τελειομανία και χρόνια αμφισβήτηση του εαυτού μας.
Αντιθέτως, η αποδοχή ενδυναμώνει την αυτοπεποίθηση, τη συναισθηματική ανθεκτικότητα και την ικανότητα για δημιουργική επίλυση προβλημάτων και ευελιξία. Σε ένα ασφαλές πλαίσιο, όπου οι άνθρωποι νιώθουν αποδεκτοί χωρίς όρους και προϋποθέσεις, αναπτύσσεται η αυτοκατανόηση και η ψυχολογική ωριμότητα.
Η αποδοχή είναι το αντίδοτο στην κριτική
Για την αποτελεσματική διαχείριση των παραπάνω, μπορούμε να ακολουθήσουμε τα εξής βήματα:
- Αναγνωρίζουμε και να καταγράφουμε τις εσωτερικές επικριτικές φωνές μας και την κριτική που μας επιβάλλονται από τους κύκλους στους οποίος ανήκουμε, όπως οικογένεια, συντροφική σχέση, φίλοι, συνεργάτες κτλ.. Π.χ. σε ένα χαρτί γράφουμε ποια θεωρούμε να είναι τα δυσάρεστα και τα αρνητικά στοιχεία της προσωπικότητας και συμπεριφοράς μας και ποια τα ευχάριστα και τα θετικά, και από πού υποθέτουμε ή θυμόμαστε, ότι προήλθαν.
- Εκπαιδευόμαστε στην αυτοσυμπόνια, αντικαθιστώντας την αυστηρή αυτοκριτική με κατανόηση και στήριξη. Π.χ. στα παραπάνω δυσάρεστα και τα αρνητικά στοιχεία της προσωπικότητας και συμπεριφοράς μας, αφού αναγνωρίσουμε ποια πράγματι είναι δυσλειτουργικά για την ζωή μας και πως πιθανά να τα αποκτήσαμε, να προσπαθήσουμε να τα συγχωρήσουμε ως ένα βαθμό και να μας συμπονέσουμε, ώστε να βρούμε λειτουργικούς τρόπους να τα αποδεχτούμε και αντιμετωπίσουμε.
- Εφαρμόζουμε τη γνωστική αναδόμηση, αμφισβητώντας αυτόματα αρνητικά σενάρια. Π.χ. «Εάν αποτύχω, τότε δεν αξίζω τίποτα» αντί για «Ακόμη και εάν απέτυχα, η ύπαρξη μου αξίζει και είμαι αρκετός, και μόνο για αυτό που είμαι!».
- Θεσπίζουμε τα προσωπικά όρια και διαφάνεια στην επικοινωνία, ζητώντας ειλικρινή ανατροφοδότηση χωρίς κρίση.
- Καλλιεργούμε την αποδοχή απέναντι σε συγγενείς, συντρόφους, φίλους και παιδιά μας, ακούγοντας ενεργητικά, εκφράζοντας κατανόηση και ενθαρρύνοντας την αυθεντικότητα τους.
Η Ιρίνα Ποπόβα είναι Ψυχολόγος (B.Sc.) – Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας (M.Sc.) – Ψυχοθεραπεύτρια (M.Sc, ECP).
Ευχαριστούμε για τη συνεργασία.
