Παρότι πολλοί έχουν στο μυαλό τους ότι συχνά τα παιδιά έχουν πείσμα ή ακόμη και εγωισμό, ότι μπορεί να είναι κακομαθημένα και να μη νοιάζονται για τους άλλους, υπάρχουν αρκετές ιστορίες που καταρρίπτουν αυτό το στερεότυπο. Αρκετά παιδιά, μάλιστα, αναγκάζονται να επιδείξουν τεράστιο θάρρος και αυτοθυσία σε κρίσιμες στιγμές και αποδεικνύονται εξαιρετικά γενναία και άξια.
Με αφορμή αληθινά περιστατικά της επικαιρότητας, όπου χρειάστηκε κάποια παιδιά να επιδείξουν θάρρος, αποκαλύφθηκαν κάποια περιστατικά ακραίας γενναιότητας από πλευράς τους και έτσι άνοιξε και πάλι η συζήτηση για το θέμα του πόση γενναιότητα μπορεί να δείξει ένα παιδί.
Οι πράξεις θάρρους των παιδιών κάποιες φορές ξεπερνούν τη φαντασία και σε κάποιες περιπτώσεις ούτε ένας ενήλικας μπορεί να μην είχε τη δύναμη να αντιδράσει με τον ίδιο τρόπο.
Πώς μπορούν τόσο μικρά παιδιά να δείχνουν τέτοια ψυχραιμία και ανιδιοτέλεια; Η ψυχολογική έρευνα δείχνει ότι τα παιδιά αναπτύσσουν γνωστικές, συναισθηματικές και κοινωνικές δεξιότητες πολύ νωρίτερα απ’ ό,τι πιστεύουμε.
Το θάρρος στα παιδιά
Αν και οι περισσότερες μελέτες για το θάρρος αφορούν ενήλικες, σε έρευνα που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Journal of Child and Family Studies μελετήθηκε η σχέση φόβου και θάρρους σε παιδιά ηλικίας 8 έως 13 ετών.
Η εν λόγω έρευνα βρήκε ότι το θάρρος συνδέεται με χαρακτηριστικά όπως η ευφυΐα, εξωστρέφεια, και η ανοιχτότητα, δηλαδή η δημιουργικότητα, η περιέργεια, το ανοιχτό μυαλό και η προθυμία για νέες εμπειρίες.
Μάλιστα, το 94% των παιδιών είχε ήδη επιδείξει κάποια γενναία πράξη, όπως να αντιμετωπίσει ένα ζώο που φοβόταν ή να υπερασπιστεί έναν φίλο σε κάποιο περιστατικό σχετικό με εκφοβισμό.
Σε μία πιο πρόσφατη έρευνα, που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Personality and Individual Differences, φάνηκε ότι η εξωστρέφεια στους έφηβους λειτουργεί προστατευτικά απέναντι στο άγχος, κάτι που ίσως εξηγεί γιατί μερικά παιδιά δείχνουν ηρωισμό σε κρίσιμες στιγμές.
Η βιολογία της ανιδιοτέλειας
Μία άλλη έρευνα μελέτησε πώς οι άνθρωποι αντιδρούν μπροστά σε απειλή και αν θα προσπαθούσαν να προστατεύσουν κάποιον άλλον. Οι επιστήμονες διαπίστωσαν ότι όσο αυξανόταν η απειλή, οι συμμετέχοντες ήταν πιο πρόθυμοι να βοηθήσουν, ακόμα κι αν κινδύνευαν οι ίδιοι.
Αυτό δείχνει ότι ο φόβος μπορεί να ενεργοποιήσει μηχανισμούς φροντίδας και προστασίας. Αντίστοιχα, σε παλαιότερη έρευνα αποδείχτηκε ότι το στρες μπορεί να ενισχύσει την αλτρουιστική συμπεριφορά. Αυτό που συμβαίνει είναι πως οι μηχανισμοί του στρες αλληλεπιδρούν με τα κυκλώματα ανταμοιβής του εγκεφάλου, μετατρέποντας την τάση για φυγή σε τάση για προστασία των άλλων. Αυτός ο μηχανισμός φροντίδας παρατηρείται σε πολλά ζώα, εκτός από τον άνθρωπο. Και βέβαια ακόμη και στα μικρά παιδιά.
Σύμφωνα με τους ειδικούς, δύο είναι οι βασικές αντιδράσεις απέναντι σε μια απειλή:
- η προσωπική δυσφορία (εγωκεντρική αντίδραση)
- η ενσυναίσθηση (αλτρουιστική αντίδραση)
Το ότι τα παιδιά μπορούν να επιλέξουν τη δεύτερη, καθιστά το θάρρος τους ακόμη πιο αξιοθαύμαστο.
Ενσυναίσθηση από βρέφη
Ερευνητές έχουν δείξει ότι τα παιδιά μπορούν να εκδηλώσουν ενσυναίσθηση από πολύ μικρή ηλικία. Παιδιά μόλις 12 μηνών μπορούν να αναγνωρίσουν τη δυσφορία των άλλων.
Μια μελέτη, δημοσιευμένη στο Journal of Cognition and Development, ανέφερε ότι παιδιά 2 ετών μπορούν να παρηγορήσουν λεκτικά, να δώσουν συμβουλές ή να προσπαθήσουν να αποσπάσουν την προσοχή κάποιου που είναι στενοχωρημένος. Ακόμα και τα βρέφη αντιδρούν με έντονη ανησυχία, όταν ακούνε κάποιον άλλο να υποφέρει.
Τα παιδιά διαθέτουν ικανότητες ενσυναίσθησης, γενναιότητας και αλτρουισμού, που μπορούν να αναδυθούν σε στιγμές κρίσης. Το γεγονός ότι έχουν την ικανότητα να αντιδρούν με ψυχραιμία και αυτοθυσία, δείχνει πως η ανθρώπινη δύναμη για θάρρος υπάρχει βαθιά ριζωμένη μέσα μας, από την παιδική μας κιόλας ηλικία.