Η ενσυναίσθηση, η ικανότητα να κατανοούμε και να μοιραζόμαστε τα συναισθήματα των άλλων, δεν είναι κάτι που αποκτάται από τη μια μέρα στην άλλη. Αναπτύσσεται σταδιακά, καθώς το παιδί μεγαλώνει, μαθαίνει να αναγνωρίζει τα δικά του συναισθήματα και να συνδέεται με αυτά των άλλων. Είναι μια δεξιότητα ζωής, που επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο επικοινωνεί, φιλτράρει τις αντιδράσεις του, δημιουργεί σχέσεις και τελικά γίνεται ενήλικας με κατανόηση και συναισθηματική ωριμότητα.
Τα πρώτα βήματα
Από τους πρώτους κιόλας μήνες, τα μωρά «καθρεφτίζουν» τα συναισθήματα των άλλων. Ένα μωρό μπορεί να κλάψει όταν ακούσει ένα άλλο να κλαίει ή να χαμογελάσει όταν βλέπει τη μητέρα του χαρούμενη. Αυτή η πρωτόλεια μορφή συναισθηματικής σύνδεσης είναι το πρώτο στάδιο της ενσυναίσθησης.
Διαβάστε επίσης: Εφηβεία: 4 αλλαγές που θα δείτε στη συμπεριφορά των παιδιών σας
Οι γονείς μπορούν να την ενισχύσουν μιλώντας στα μωρά για τα συναισθήματα («βλέπω ότι στενοχωρήθηκες», «χαίρομαι που γελάς») και δείχνοντας σταθερά φροντίδα και στοργή. Η ασφάλεια και η προβλεψιμότητα που νιώθει ένα βρέφος είναι το θεμέλιο πάνω στο οποίο χτίζεται κάθε μορφή συναισθηματικής επίγνωσης.
Από 2 έως 4 ετών ξεκινά η κατανόηση
Στην προσχολική ηλικία, τα παιδιά αρχίζουν να αντιλαμβάνονται ότι οι άλλοι έχουν ξεχωριστά συναισθήματα και σκέψεις. Μπορεί να δώσουν τη κουβερτούλα τους σε κάποιον που κλαίει ή να προσπαθήσουν να παρηγορήσουν έναν φίλο. Δεν μπορούν πάντα να μπουν «στα παπούτσια του άλλου», αλλά κάνουν τις πρώτες προσπάθειες. Εδώ οι γονείς μπορούν να ενισχύσουν την ενσυναίσθηση μέσα από το παιχνίδι ρόλων («πώς νομίζεις ότι ένιωσε η Ελένη όταν της πήραν το παιχνίδι;») ή μέσα από βιβλία και ιστορίες που αναδεικνύουν συναισθήματα.
Από 5 έως 7 ετών – αναγνωρίζοντας τη διαφορετικότητα
Καθώς το παιδί πηγαίνει στο σχολείο, η ενσυναίσθηση αποκτά πιο «γνωστικό» χαρακτήρα. Το παιδί αρχίζει να καταλαβαίνει ότι οι άλλοι μπορεί να έχουν διαφορετικές απόψεις, εμπειρίες ή συναισθήματα από τα δικά του. Μπορεί να αναγνωρίσει τη λύπη ή τη χαρά σε ένα πρόσωπο, να ζητήσει συγγνώμη ή να σκεφτεί τι θα έκανε για να βοηθήσει. Οι συζητήσεις για το πώς νιώθουν οι άλλοι σε διάφορες καταστάσεις, αλλά και η συμμετοχή σε δραστηριότητες που καλλιεργούν τη συνεργασία – όπως ομαδικά παιχνίδια ή μικρές ευθύνες στο σπίτι – είναι πολύτιμες σε αυτή τη φάση.
Από 8 έως 12 ετών – η ωρίμανση της συναισθηματικής κατανόησης
Σε αυτή την ηλικία, τα παιδιά μπορούν πλέον να αντιληφθούν πιο σύνθετα συναισθήματα, όπως η ντροπή, η ζήλια ή η απογοήτευση. Η ενσυναίσθηση γίνεται βαθύτερη και συνοδεύεται από την ικανότητα να φανταστούν τον εαυτό τους στη θέση κάποιου άλλου. Τώρα είναι η στιγμή να μιλήσουμε για τη διαφορετικότητα, τον σεβασμό και τη σημασία του να ακούμε χωρίς να κρίνουμε. Οι συζητήσεις για θέματα που αφορούν το σχολείο ή τους φίλους μπορούν να γίνουν αφορμή για ουσιαστικό διάλογο: «Πώς νομίζεις ότι ένιωσε ο συμμαθητής σου όταν…; Τι θα μπορούσες να κάνεις διαφορετικά;».
Στην εφηβεία – η ενσυναίσθηση ως επιλογή
Καθώς οι έφηβοι διαμορφώνουν την ταυτότητά τους, η ενσυναίσθηση περνά σε ένα νέο στάδιο: δεν είναι πια απλώς αυθόρμητη, αλλά συνειδητή επιλογή. Ο έφηβος μπορεί να σταθεί απέναντι σε μια άδικη συμπεριφορά, να υποστηρίξει κάποιον που δέχεται πίεση ή να αμφισβητήσει στερεότυπα. Το παράδειγμα των ενηλίκων παραμένει καθοριστικό: όταν βλέπουν τους γονείς τους να ακούν με σεβασμό, να παραδέχονται τα λάθη τους ή να δείχνουν κατανόηση, μαθαίνουν ότι η ενσυναίσθηση δεν είναι αδυναμία, αλλά δύναμη.