Μια νέα μελέτη αποκάλυψε ότι η μεγάλη πλειονότητα των παιδιών απολαμβάνει δραστηριότητες που είναι ταυτόχρονα τρομακτικές και διασκεδαστικές, ένα φαινόμενο που οι επιστήμονες αποκαλούν «φόβος για αναψυχή» (recreational fear).
Η έρευνα δείχνει ότι αυτή η παιχνιδιάρικη αλληλεπίδραση με τον φόβο αποτελεί κοινό στοιχείο της ανάπτυξης από τη βρεφική ηλικία έως την εφηβεία, με τις δραστηριότητες να αλλάζουν καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν. Τα ευρήματα της εν λόγω έρευνας δημοσιεύτηκαν στο επιστημονικό περιοδικό Child Psychiatry & Human Development.
Ο φόβος ως… διασκέδαση
Παρότι ο φόβος θεωρείται συνήθως αρνητικό συναίσθημα, μια αντίδραση σε αντιληπτό κίνδυνο που προκαλεί την απόκριση «μάχη, φυγή ή πάγωμα», είναι επίσης σαφές ότι οι άνθρωποι αναζητούν εσκεμμένα τρομακτικές εμπειρίες για διασκέδαση, όπως ταινίες τρόμου ή τρενάκια του λούνα παρκ.
Αυτός ο συνδυασμός φόβου και απόλαυσης ονομάζεται «φόβος για αναψυχή». Αν και η συμπεριφορά αυτή έχει μελετηθεί σε ενήλικες, γνωρίζαμε πολύ λιγότερα για το πώς εκδηλώνεται στα παιδιά. Προηγούμενες έρευνες εστίαζαν κυρίως στις αρνητικές συνέπειες των τρομακτικών ερεθισμάτων, όπως οι εφιάλτες ή το άγχος.
Ο σκοπός της μελέτης
Μια ομάδα ερευνητών επιδίωξε να δημιουργήσει μια πιο ολιστική εικόνα της θετικής εμπλοκής των παιδιών με τον φόβο. Αν και υπήρχαν θεωρίες ότι το «τρομακτικό παιχνίδι» ωφελεί την ανάπτυξη, δεν υπήρχαν συστηματικά δεδομένα για το πόσο διαδεδομένο είναι.
Οι ερευνητές στόχευσαν να καταγράψουν:
- πόσο συχνά τα παιδιά εμπλέκονται σε τέτοιες δραστηριότητες
- ποια είδη απολαμβάνουν
- σε ποιο κοινωνικό πλαίσιο συμβαίνουν αυτές οι εμπειρίες
Πώς έγινε η έρευνα;
Οι ερευνητές σχεδίασαν ένα εκτενές ερωτηματολόγιο για γονείς στη Δανία. Συμμετείχαν 1.600 άτομα, καθένα εκ των οποίων ανέφερε για ένα παιδί ηλικίας 1-17 ετών. Το δείγμα κατανεμήθηκε ισομερώς σε όλες τις ηλικίες. Πριν από το κυρίως ερωτηματολόγιο, οι συμμετέχοντες έκαναν μια εκπαιδευτική άσκηση για να κατανοήσουν την έννοια του «φόβου για αναψυχή», διαχωρίζοντας καταστάσεις που ήταν τρομακτικές και διασκεδαστικές μαζί από εκείνες που ήταν μόνο το ένα από τα δύο.
Το ερωτηματολόγιο περιλάμβανε 19 κατηγορίες δραστηριοτήτων, από απλές, όπως το να σε κυνηγούν στο παιχνίδι, μέχρι πιο έντονες, όπως οι ταινίες τρόμου. Οι γονείς απάντησαν πόσο απολαμβάνει το παιδί κάθε δραστηριότητα, πόσο συχνά τη βιώνει, με ποιον και πού. Τα ευρήματα έδειξαν ότι αυτού του είδους ο φόβος είναι εξαιρετικά συχνός στα παιδιά:
- Το 93% των παιδιών απολαμβάνει τουλάχιστον ένα είδος τρομακτικής αλλά διασκεδαστικής δραστηριότητας
- Το 70% συμμετέχει τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα
- Το 20% το κάνει καθημερινά
Η πιο δημοφιλής κατηγορία σε όλες τις ηλικίες περιελάμβανε εμπειρίες με ταχύτητα, ύψος ή βάθος -όπως κούνιες, τσουλήθρες και λούνα παρκ. Ακολουθούσαν οι μορφές μέσων, όπως ταινίες τρόμου, τηλεοπτικές σειρές, ιστορίες και βιντεοπαιχνίδια. Σίγουρα σε όλα τα παραπάνω, έχει σημασία το παιδί να είναι ασφαλές, να μην εκτίθεται σε κανενός είδους πραγματικό κίνδυνο.
Πώς αλλάζει ο «φόβος» με την ηλικία;
Οι ερευνητές εντόπισαν σαφή αναπτυξιακά μοτίβα σε κάθε ηλικία:
- Από 1 έως 4 ετών, αυξάνεται σημαντικά ο αριθμός των δραστηριοτήτων που απολαμβάνει το παιδί
- Από 5 έως 17 ετών, ο αριθμός μειώνεται ελαφρά αλλά σταθερά
Οι τύποι δραστηριοτήτων επίσης αλλάζουν:
- Τα μικρότερα παιδιά βιώνουν «φόβο για αναψυχή» μέσω σωματικού και φανταστικού παιχνιδιού (π.χ. κυνηγητό, προσποιητό παιχνίδι με τέρατα, κρυφτό).
- Οι έφηβοι στρέφονται προς τις τρομακτικές ταινίες και σειρές, παίζουν τρομακτικά βιντεοπαιχνίδια και αναζητούν τρομακτικό περιεχόμενο στα κοινωνικά δίκτυα.
Η αγάπη για δραστηριότητες με ταχύτητα και ύψος παρέμεινε σταθερή σε όλες τις ηλικίες, αν και η συχνότητα μειώθηκε με την πάροδο των χρόνων.
Ο κοινωνικός παράγοντας
Η έρευνα δείχνει ότι ο «διασκεδαστικός φόβος» είναι κυρίως κοινωνική εμπειρία.
- Τα μικρότερα παιδιά τον μοιράζονται με γονείς ή αδέλφια.
- Οι έφηβοι με φίλους και συνομηλίκους.
Η μοναχική εμπλοκή είναι πιο σπάνια, αλλά αυξάνεται με την ηλικία. Οι γονείς παιδιών άνω των 11 ετών δήλωναν συχνότερα «δεν ξέρω» σχετικά με το πού και με ποιον συμμετείχε το παιδί σε τέτοιες δραστηριότητες, κάτι που ως ένα βαθμό αποτελεί ένδειξη αυξανόμενης ανεξαρτησίας.
Γιατί τα παιδιά έλκονται από τον φόβο
Οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι αυτές οι συμπεριφορές συνδέονται στενά με τη φυσιολογική ανάπτυξη. Τα είδη φόβου που απολαμβάνει κάθε παιδί ταιριάζουν με το γνωστικό και κινητικό του στάδιο.
- Το προσποιητό «τρομακτικό παιχνίδι» κορυφώνεται όταν το παιδί μαθαίνει μέσα από τον ρόλο και τη φαντασία.
- Η αυξανόμενη προτίμηση σε βιντεοπαιχνίδια συνδέεται με την ανάπτυξη δεξιοτήτων συγκέντρωσης και λεπτών κινήσεων.
Οι ερευνητές θεωρούν ότι ο «φόβος για αναψυχή» λειτουργεί εκπαιδευτικά, αφού βοηθά τα παιδιά να αναγνωρίζουν τα όριά τους, να ρυθμίζουν τα συναισθήματά τους και να χτίζουν ανθεκτικότητα απέναντι στο άγχος.
Επιπλέον, το να βιώνουν φόβο μαζί με άλλους μπορεί να ενισχύει τους κοινωνικούς δεσμούς. Όταν ο φόβος μοιράζεται μέσα σε ασφαλές περιβάλλον -με φίλους ή οικογένεια- τα παιδιά αισθάνονται ασφάλεια να εξερευνήσουν τα όριά τους και να μάθουν μέσα από την εμπειρία.