Λίγα ζητήματα γονεϊκότητας προκαλούν τόσο έντονη συζήτηση σήμερα όσο το ερώτημα «πόση ώρα μπροστά σε οθόνες ή στα social media είναι υπερβολική για τα παιδιά;». Τελικά υπάρχει σωστό και λάθος; Και πόσο επηρεάζεται η γνωστική ικανότητα του παιδιού από τη συνεχή ενασχόλησή του με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης;
Διαβάστε επίσης: Ο σεβασμός ξεκινάει από το σπίτι
Η τεχνολογία και τα social media έχουν γίνει τόσο αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής μας, που πολλοί θεωρούν παράλογο να τεθούν περιορισμοί. Όμως, ο κίνδυνος έγκειται στο ότι τα σημερινά παιδιά μεγαλώνουν μέσα στα social media, ενώ ο εγκέφαλός τους βρίσκεται ακόμα σε φάση ανάπτυξης.
Όλο και περισσότερες έρευνες, συμπεριλαμβανομένης μιας νέας πανεπιστημιακής μελέτης, δείχνουν πως αυτό έχει ανησυχητικές συνέπειες. Η εν λόγω μελέτη, που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό JAMA, διαπίστωσε ότι τα παιδιά που χρησιμοποιούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μένουν πίσω στις δεξιότητες ανάγνωσης και μνήμης. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας και εξέτασε 6.554 παιδιά και εφήβους, στο πλαίσιο μιας μεγαλύτερης μελέτης.
Social media και παιδιά: Τι έδειξε η έρευνα
Τα παιδιά παρακολουθήθηκαν σε βάθος τετραετίας (2016-2020), ενώ καταγραφόταν η χρήση που έκαναν στα social media. Χωρίστηκαν σε τρεις ομάδες: χαμηλής, μέτριας και υψηλής χρήσης, καθώς και με βάση το πόσο αυξήθηκε η χρήση κατά την περίοδο της μελέτης.
Ο στόχος ήταν να μελετηθεί η επίδραση των social media, όχι απλώς ο γενικός χρόνος οθόνης, καθώς προηγούμενες σχετικές έρευνες είχαν αντικρουόμενα αποτελέσματα. Εδώ όμως, τα ευρήματα για τα social media ήταν απολύτως σαφή.
Κατά τη διάρκεια της μελέτης, τα παιδιά υποβλήθηκαν σε γνωστικά τεστ και προέκυψε ένα σαφές μοτίβο. Σύμφωνα με αυτό, όσο περισσότερη ήταν η χρήση social media, τόσο χειρότερες επιδόσεις που είχαν τα παιδιά στην ανάγνωση και τη μνήμη. Με βάση τα αποτελέσματα, ακόμα και η ελαφριά χρήση είχε αρνητικές επιπτώσεις.
Τα παιδιά υποβλήθηκαν σε μια σειρά δοκιμασιών, τόσο προφορικών όσο και οπτικών, για να αξιολογηθούν οι δεξιότητες ανάγνωσης, λεξιλογίου και μνήμης. Οι ερευνητές διαπίστωσαν πως όσο περισσότερο χρησιμοποιούσαν τα social media, τόσο χαμηλότερα σκορ πετύχαιναν. Συγκεκριμένα, όσοι έκαναν έντονη χρήση ή αύξησαν δραματικά τον χρόνο τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σημείωσαν 4-5 μονάδες χαμηλότερες επιδόσεις σε σχέση με συνομηλίκους που δεν τα χρησιμοποιούσαν καθόλου.
Ακόμα όμως και οι χρήστες που τα χρησιμοποιούσαν λιγότερο από μία ώρα την ημέρα σημείωσαν επίσης χαμηλότερα σκορ, κατά 1-2 μονάδες κατά μέσο όρο, σύμφωνα με τους επιστήμονες.
Τι είναι το «φαινόμενο δόσης»;
Οι ψυχολόγοι κάνουν λόγο για το «φαινόμενο δόσης». Αυτό σημαίνει ότι όσο αυξάνεται η χρήση, τόσο εντονότερη είναι η επίδραση. Το πιο ανησυχητικό, όμως, εύρημα είναι ότι δεν φαίνεται να υπάρχει «ασφαλής» δόση, αφού ακόμη και μία ώρα την ημέρα προκαλεί αισθητή πτώση δεξιοτήτων.
Οι επιστήμονες ανησυχούν ότι τα social media «καταλαμβάνουν» ένα κρίσιμο στάδιο ανάπτυξης του εγκεφάλου των εφήβων. Η εφηβεία είναι περίοδος ραγδαίας εγκεφαλικής ανάπτυξης. Όπως αλλάζει το σώμα, αλλάζει και ο εγκέφαλος, αποκτώντας μεγαλύτερη πολυπλοκότητα καθώς πλησιάζει την ενηλικίωση.
Στην πραγματικότητα, η μόνη περίοδος της ζωής μας όπου ο εγκέφαλος αναπτύσσεται πιο έντονα είναι το πρώτο έτος ζωής μας, λένε οι μελετητές. Και απλώς, αυτό που συμβαίνει είναι ότι κατά την εφηβεία ο εγκέφαλος δεν έχει εξελιχθεί τόσο, ώστε να μπορεί να διαχειρίζεται την υπερδιέγερση των social media.
Οι ερευνητές θεωρούν ότι αυτό κάνει τον εγκέφαλο των παιδιών να αναπροσαρμόζει τις προτεραιότητές του, «εκπαιδεύοντάς τον» να επικεντρώνεται στη συνεχή δραστηριότητα και ανταπόκριση των social media, αντί στις δεξιότητες που πραγματικά χρειάζεται να αναπτύξει. Αυτές οι γνωστικές απώλειες είναι πιθανό να μεγεθυνθούν με τον χρόνο, προειδοποιούν οι επικεφαλής της μελέτης.
Εξηγούν δε ότι ακόμα και μια μικρή αλλαγή στη δομή του εγκεφάλου σε σύντομο διάστημα δείχνει πως ο εγκέφαλος «κατευθύνεται» σε διαφορετική πορεία. Αυτό σημαίνει ότι σε 2, 3 ή 5 χρόνια μπορεί να υπάρχουν σημαντικά κενά ανάμεσα στα παιδιά που έκαναν έντονη χρήση και σε εκείνα που δεν έκαναν.