To bullying είναι ένα φαινόμενο που απασχολεί όλο και περισσότερο τους γονείς, τους εκπαιδευτικούς και τους ειδικούς ψυχικής υγείας. Τι θεωρείται εκφοβισμός και τι όχι; Ποια χρόνια θεωρούνται κρίσιμα για την κοινωνική ανάπτυξη; Πώς μπορούν να βοηθήσουν οι γονείς τα παιδιά;
Τι είναι –και τι δεν είναι– εκφοβισμός
Δεν θεωρείται κάθε προσβολή ή διαφωνία, bullying. Ο εκφοβισμός ορίζεται από τρία βασικά χαρακτηριστικά:
Διαβάστε επίσης: 4 πολύτιμες δεξιότητες ίσως πιο σημαντικές από τα μαθηματικά ή τη γραφή
- Επαναληπτικότητα – η συμπεριφορά συμβαίνει ξανά και ξανά.
- Πρόθεση πρόκλησης βλάβης – το παιδί θέλει να πληγώσει.
- Ανισορροπία δύναμης – ένα παιδί έχει περισσότερη δύναμη (σωματική, κοινωνική ή συναισθηματική) από το άλλο.
Αυτός ο συνδυασμός κάνει τον εκφοβισμό τόσο επιζήμιο. Δεν είναι απλώς «παιδιά που μαλώνουν»· είναι μια σχέση ελέγχου και φόβου που μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις στη ψυχική υγεία.
Σύμφωνα με παλαιότερη έρευνα που δημοσιεύθηκε στο The Lancet, τα παιδιά που εκφοβίζονται έχουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης άγχους, κατάθλιψης και συμπτωμάτων μετατραυματικού στρες. Μάλιστα, τα αποτελέσματα ήταν πιο έντονα από αυτά που συνδέονται με άλλες μορφές κακοποίησης, όπως η σωματική ή συναισθηματική.
Οι πολλές μορφές του bullying
Ο εκφοβισμός δεν είναι πάντα εμφανής. Μπορεί να πάρει διάφορες μορφές:
- Λεκτικός εκφοβισμός: προσβολές, υποτιμητικά σχόλια, απειλές.
- Κοινωνικός: αποκλεισμός, διάδοση φημών, υπονόμευση φιλιών.
- Ηλεκτρονικός εκφοβισμός (cyberbullying): βλαβερές αναρτήσεις στο διαδίκτυο, ομαδικές συνομιλίες.
- Bullying λόγω προκαταλήψεων: βασισμένο στην καταγωγή, το φύλο, τον σεξουαλικό προσανατολισμό ή άλλες ταυτότητες.
Οι πιο «αθόρυβες» μορφές του—όπως ο κοινωνικός αποκλεισμός— είναι συχνά οι πιο οδυνηρές. Κι όταν οι ενήλικες απορρίπτουν τέτοια περιστατικά λέγοντας «έτσι είναι τα παιδιά», δίνουν άθελά τους το μήνυμα ότι η σκληρότητα είναι αποδεκτή.
Τα «κρίσιμα χρόνια» της κοινωνικής ανάπτυξης
Η περίοδος της μέσης παιδικής ηλικίας, δηλαδή μεταξύ 6 και 12 ετών, αποτελεί τη βάση της κοινωνικής και συναισθηματικής ανάπτυξης. Τα παιδιά αρχίζουν να κατανοούν έννοιες όπως η δύναμη, η αποδοχή και η ταυτότητα. Μαθαίνουν τι σημαίνει να ανήκεις σε μια ομάδα, να έχεις φίλους και να νιώθεις σημαντικός. Όμως, η ίδια αυτή κοινωνική επίγνωση μπορεί –αν δεν υπάρξει καθοδήγηση– να μετατραπεί σε αποκλεισμό, πείραγμα ή κατάχρηση εξουσίας.
Πώς μπορούν οι γονείς να βοηθήσουν
Το bullying δεν είναι απλώς πρόβλημα του σχολείου· είναι ζήτημα κουλτούρας. Η αλλαγή ξεκινά από το σπίτι.
Καλλιεργήστε την ενσυναίσθηση καθημερινά
Η ενσυναίσθηση δεν είναι έμφυτη — διδάσκεται. Μπορείτε να τη χτίσετε μέσα από απλές συζητήσεις:
- Διαβάστε μαζί ιστορίες όπου κάποιος νιώθει αποκλεισμένος και ρωτήστε το παιδί: «Πώς νομίζεις ότι ένιωσε;»
- Μιλήστε για στιγμές που εσείς ή το παιδί σας έχετε νιώσει άσχημα ή έχετε πληγώσει κάποιον.
- Δείξτε στην πράξη τι σημαίνει ειλικρινής συγγνώμη.
Μάθετε στα παιδιά να λύνουν τις συγκρούσεις με υγιή τρόπο
Δώστε τους εργαλεία να εκφράζουν τα συναισθήματά τους αποτελεσματικά με ήρεμα λόγια: «Με ενοχλεί όταν…», «Θα ήθελα να…» αντί για φωνές ή σιωπή. Η συναισθηματική έκφραση μειώνει την ανάγκη για επιθετικότητα.
Δώστε το καλό παράδειγμα
Τα παιδιά μαθαίνουν από εμάς. Όταν οι ενήλικες αντιμετωπίζουν με σεβασμό τις διαφωνίες, τα παιδιά μιμούνται αυτή τη συμπεριφορά.
Ενθαρρύνετε τη συμπερίληψη
Ζητήστε από το παιδί σας να παρατηρεί ποιοι μένουν έξω από τις παρέες και να κάνει το πρώτο βήμα για να τους συμπεριλάβει. Οι πράξεις καλοσύνης ενισχύουν την αυτοπεποίθηση και τη συναισθηματική νοημοσύνη.
Στο σχολείο, oι εκπαιδευτικοί μπορούν να κάνουν τη διαφορά όταν:
- Aναγνωρίζουν έγκαιρα τα σημάδια,
- ενθαρρύνουν τον διάλογο χωρίς επίρριψη ευθυνών,
- δημιουργούν ένα κλίμα ασφάλειας όπου κάθε παιδί νιώθει ότι ανήκει.
Αν βοηθήσουμε τα παιδιά από νωρίς να αναπτύξουν ενσυναίσθηση, να βλέπουν την οπτική του άλλου και να εκφράζουν τα συναισθήματά τους, τότε δεν προλαμβάνουμε απλώς τον εκφοβισμό· ανατρέφουμε παιδιά που χρησιμοποιούν τη δύναμή τους μόνο για καλό.
