Στην προσχολική ηλικία, τα παιδιά δεν αμφισβητούν τους κανόνες από αντίδραση αλλά από περιέργεια. Αναζητούν τις λεπτομέρειες, τα όρια και – πολύ συχνά – τα «παραθυράκια». Θα σταματήσουν να τρέχουν μέσα στο σπίτι, αλλά θα περπατήσουν πολύ γρήγορα. Θα συμφωνήσουν ότι «δεν χτυπάμε», αλλά θα ισχυριστούν ότι μια αγκωνιά δεν είναι ακριβώς χτύπημα. Αυτή η τάση δεν είναι σημάδι ανυπακοής, είναι το φυσιολογικό στάδιο ανάπτυξης του γνωστικού ελέγχου.
Παραδοσιακά, η συζήτηση γύρω από την παιδική αυτορρύθμιση έχει εστιάσει στην ικανότητα να καταστέλλουμε μια παρόρμηση. Ωστόσο, η σύγχρονη επιστήμη δείχνει ότι αυτός ο ορισμός είναι πολύ περιοριστικός. Η διαχείριση των συμπεριφορών δεν κρίνεται σε μία μόνο στιγμή αλλά στη συνοχή των επιλογών μέσα στον χρόνο. Εκεί ακριβώς υπερέχει ένα λιγότερο «λαμπερό», αλλά πολύ σημαντικό χαρακτηριστικό: η συνειδητότητα.
Διαβάστε επίσης: Επιδόσεις και σχέσεις: Η απαραίτητη δεξιότητα για να τις βελτιώνει το παιδί
Τι είναι η συνειδητότητα;
Πρόκειται για έναν από τους πέντε βασικούς παράγοντες προσωπικότητας. Περιλαμβάνει στοιχεία όπως:
υπευθυνότητα
συνέπεια
προσανατολισμό στον στόχο
οργάνωση
ικανότητα προγραμματισμού
σεβασμό στους κανόνες
Αντίθετα με την αυτοσυγκράτηση της στιγμής – η οποία συχνά εξαντλείται γρήγορα – η συνειδητότητα λειτουργεί μακροπρόθεσμα. Μελέτες δείχνουν ότι προβλέπει καλύτερα την ακαδημαϊκή πορεία, την ψυχική υγεία, ακόμη και τη σωματική ευεξία. Τα παιδιά που αναπτύσσουν συνειδητότητα τείνουν να διαχειρίζονται πιο αποτελεσματικά τις καθημερινές απαιτήσεις και να αναλαμβάνουν σταδιακά μεγαλύτερη ευθύνη.
Γιατί τα παιδιά αμφισβητούν τους κανόνες;
Η κατανόηση ενός κανόνα απαιτεί τρία πράγματα: γλωσσική επεξεργασία, αναστολή παρορμητικότητας και λογική κατηγοριοποίηση. Στην προσχολική ηλικία, αυτά τα συστήματα βρίσκονται ακόμη σε ανάπτυξη. Έτσι:
τα παιδιά μπορεί να ερμηνεύουν κυριολεκτικά τις λέξεις («είπα να μη χτυπάς, δεν είπα να μη σπρώχνεις»),
να αποδίδουν πράξεις σε φανταστικούς ρόλους (το «το έκανε ο δράκος») ως τρόπος κατανόησης των συναισθημάτων τους,
να πειραματίζονται για να δουν ποια συμπεριφορά αλλάζει την αντίδραση του γονιού.
Αυτός ο «πειραματισμός» αποτελεί μέρος της φυσιολογικής γνωστικής ανάπτυξης και όχι στρατηγική χειρισμού.
Αυτορρύθμιση ή συνειδητότητας: Τι δείχνει η σύγχρονη έρευνα
Νεότερες μετα-αναλύσεις έχουν δείξει ότι η αυτορρύθμιση σε μία απομονωμένη περίσταση (όπως το γνωστό πείραμα του ζαχαρωτού) δεν προβλέπει σταθερά την μακροπρόθεσμη συμπεριφορά. Άλλοι παράγοντες – όπως η γλωσσική ικανότητα, ο οικογενειακός γραμματισμός και η αίσθηση ασφάλειας – παίζουν εξίσου σημαντικό ρόλο.
Αντίθετα, η συνειδητότητα:
παραμένει σταθερότερη στο χρόνο,
σχετίζεται με την τήρηση κανόνων σε διάφορα πλαίσια (σπίτι, σχολείο, κοινωνικές συναναστροφές),
και προσαρμόζεται ισχυρά από το περιβάλλον.
Με άλλα λόγια, το παιδί που σήμερα «παζαρεύει τα όρια» μπορεί, με τον σωστό τρόπο καθοδήγησης, να εξελιχθεί σε έναν έφηβο με ανεπτυγμένη υπευθυνότητα και συνέπεια.
Πώς βοηθά ο γονιός
Εξηγώ τον κανόνα, όχι μόνο τον επιβάλλω
Η κατανόηση μειώνει την αντίσταση και ενισχύει την εσωτερική υιοθέτηση.Δίνω προβλεψιμότητα
Όταν τα παιδιά ξέρουν τι περιμένουμε, αναπτύσσουν καλύτερα τον αυτοέλεγχο.Μοντελοποιώ αυτό που ζητώ
Η συνέπεια του γονιού (ώρες, ρουτίνες, τήρηση υποχρεώσεων) προσφέρει το ισχυρότερο παράδειγμα.Αφήνω περιθώριο για δοκιμές
Ο ασφαλής πειραματισμός βοηθά τα παιδιά να εντοπίσουν μόνα τους τα όρια.
