Δωρεά σπέρματος: Οι κίνδυνοι και το «σπέρμα των Βίκινγκ»

Ανησυχία στην παγκόσμια κοινότητα προκάλεσε πρόσφατα η αποκάλυψη ότι το σπέρμα ενός δότη έφερε γενετική μετάλλαξη που αυξάνει δραματικά τον κίνδυνο καρκίνου. Το εύρος της υπόθεσης είναι εντυπωσιακό: το σπέρμα του συγκεκριμένου δότη στάλθηκε σε 14 χώρες και χρησιμοποιήθηκε για τη γέννηση τουλάχιστον 197 παιδιών.  Πέρα από τη σοβαρότητα του γενετικού κινδύνου, η υπόθεση άνοιξε ένα παράθυρο σε μια λιγότερο ορατή πραγματικότητα: την τεράστια κλίμακα και τη χαλαρή, σε ορισμένες περιπτώσεις, ρύθμιση της διεθνούς βιομηχανίας για τη δωρεά σπέρματος.

Μια ανάγκη που έχει μετατραπεί σε μια ταχέως αναπτυσσόμενη αγορά

Η δωρεά σπέρματος χρειάζεται για να βοηθήσει άτομα ή ζευγάρια να αποκτήσουν παιδί όταν ο άνδρας συντροφιάς δεν μπορεί (λόγω απουσίας σπερματοζωαρίων, σοβαρής γενετικής/κληρονομικής ασθένειας, μετά από καρκίνο, ή αδυναμίας γονιμοποίησης) ή όταν μια γυναίκα (μόνη ή σε ζευγάρι) επιθυμεί να αποκτήσει παιδί χωρίς σύντροφο.

Διαβάστε επίσης: Ο παιδικός ιός που συνδέεται με καρκίνο μεγαλώνοντας – Το 95% τον έχει

Η σύλληψη γίνεται μέσω εξωσωματικής γονιμοποίησης (IVF) ή σπερματέγχυσης, χρησιμοποιώντας το σπέρμα του δότη.

Σύμφωνα με εκτιμήσεις, η ευρωπαϊκή αγορά δωρεάς σπέρματος θα ξεπεράσει τα 2 δισ. λίρες έως το 2033, με τη Δανία να κατέχει πρωταγωνιστικό ρόλο ως εξαγωγική δύναμη.

Λίγοι δότες, τεράστια ζήτηση

Όπως αναφέρει το BBC, λιγότεροι από 5 στους 100 εθελοντές περνούν επιτυχώς τα αυστηρά τεστ που απαιτούνται για να γίνουν δότες. Το σπέρμα ελέγχεται όχι μόνο για λοιμώξεις και γενετικές ασθένειες, αλλά και για το αν αντέχει την κατάψυξη και τη μακροχρόνια αποθήκευση. Ακόμη και άνδρες με αποδεδειγμένη γονιμότητα μπορεί να απορριφθούν.

Στο Ηνωμένο Βασίλειο, για παράδειγμα, οι δότες πρέπει να είναι 18–45 ετών, να μην έχουν λοιμώξεις όπως HIV και γονόρροια και να μην είναι φορείς σοβαρών γενετικών παθήσεων, όπως η κυστική ίνωση.

Οι δότες που περνούν τα τεστ είναι λίγοι. Το αποτέλεσμα; Εισαγωγές από το εξωτερικό.

Η ίδια η βιολογία επιτρέπει σε έναν δότη να αποκτήσει πολύ μεγάλο αριθμό παιδιών. Ένα μόνο σπερματοζωάριο αρκεί για τη γονιμοποίηση, ενώ κάθε εκσπερμάτιση περιέχει δεκάδες εκατομμύρια. Οι δότες επισκέπτονται κλινικές μία ή δύο φορές την εβδομάδα για μήνες, γεγονός που πολλαπλασιάζει τη «διαθεσιμότητα» του γενετικού τους υλικού.

Η λογική της επιλογής

Μέσα σε αυτό το στενό πλαίσιο, το σπέρμα ορισμένων ανδρών γίνεται ιδιαίτερα περιζήτητο. Οι δότες δεν επιλέγονται τυχαία. Ανάλογα με την τράπεζα σπέρματος, οι υποψήφιοι γονείς μπορούν να δουν φωτογραφίες, να ακούσουν τη φωνή του δότη, να μάθουν το επάγγελμα, το ύψος, το βάρος και άλλα χαρακτηριστικά.

Ο καθηγητής Άλαν Πέισι, ειδικός στην ανδρική γονιμότητα, παρομοιάζει τη διαδικασία με τις εφαρμογές γνωριμιών: κάποιοι άνδρες συγκεντρώνουν πολύ περισσότερα «ταιριάσματα» από άλλους.

Πώς το «σπέρμα των Βίκινγκ» κατέκτησε τον κόσμο

Η Δανία έχει χτίσει τη φήμη της ως παγκόσμιος κόμβος δωρεάς σπέρματος, φιλοξενώντας μερικές από τις μεγαλύτερες τράπεζες στον κόσμο.

Ειδικοί αποδίδουν την επιτυχία αυτή τόσο στην κουλτούρα όσο και στη γενετική. Φαίνεται ότι στη Δανία υπάρχουν λιγότερα ταμπού γύρω από τη δωρεά, ενώ ο πληθυσμός χαρακτηρίζεται από αλτρουισμό.

Σύμφωνα με το BBC, τα «γονίδια για μπλε μάτια και ξανθά μαλλιά» είναι υπολειπόμενα, γεγονός που καθιστά το δανέζικο σπέρμα ελκυστικό διεθνώς, καθώς δεν «επισκιάζει» απαραίτητα τα χαρακτηριστικά της μητέρας. Η ζήτηση προέρχεται κυρίως από ανύπαντρες, υψηλού μορφωτικού επιπέδου γυναίκες στα 30 τους, οι οποίες πλέον αποτελούν το 60% των αιτήσεων.

Νομικά κενά και ηθικά διλήμματα στη δωρεά σπέρματος

Κάθε χώρα θέτει τα δικά της όρια για το πόσα παιδιά μπορεί να αποκτήσει ένας δότης. Ωστόσο, δεν υπάρχει ενιαίο ευρωπαϊκό σύστημα. Έτσι, το ίδιο σπέρμα μπορεί να χρησιμοποιηθεί νόμιμα σε πολλές χώρες, αρκεί να τηρούνται οι εθνικοί κανόνες. Το αποτέλεσμα είναι ένας δότης να μπορεί, χωρίς να το γνωρίζει, να γίνει πατέρας εκατοντάδων παιδιών.

Μετά την πρόσφατη υπόθεση γενετικής μετάλλαξης, το Βέλγιο κάλεσε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να δημιουργήσει πανευρωπαϊκό μητρώο δοτών σπέρματος. Η Ευρωπαϊκή Εταιρεία Ανθρώπινης Αναπαραγωγής και Εμβρυολογίας πρότεινε όριο 50 οικογενειών ανά δότη σε όλη την ΕΕ. Παρ’ όλα αυτά, ακόμη και αυτό το όριο θα μπορούσε να οδηγήσει σε περισσότερα από 100 παιδιά.

Οι ανησυχίες δεν αφορούν μόνο την υγεία, αλλά και την ψυχολογία των παιδιών, που ενδέχεται να ανακαλύψουν ότι έχουν δεκάδες ή εκατοντάδες ετεροθαλή αδέλφια. Το ίδιο ισχύει και για τους δότες, οι οποίοι συχνά αγνοούν την πραγματική έκταση της χρήσης του σπέρματός τους. Με τις εξετάσεις DNA και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, η ανωνυμία γίνεται ολοένα και πιο εύθραυστη.

Το ερώτημα που θέτουν οι ειδικοί στη βιοηθική είναι αν η κοινωνία μπορεί –και θέλει– να θέσει σαφή όρια σε μια βιομηχανία που γεννήθηκε για να καλύψει μια ανάγκη, αλλά πλέον λειτουργεί με όρους παγκόσμιας αγοράς.