Τα Χριστούγεννα είναι συνυφασμένα για τα παιδιά με τα δώρα, τις εκπλήξεις και τη μαγεία της προσμονής. Για πολλούς γονείς, όμως, το θέμα των δώρων μπορεί να είναι αγχωτικό καθώς φοβούνται ότι θα κάνουν λανθασμένες επιλογές ή ότι θα απογοητεύσουν το παιδί τους. Η κοινωνική πίεση και οι όποιες προσδοκίες επιβαρύνουν τις γονικές ανησυχίες και δημιουργούν ενοχές. Επιπλέον, η ανασφάλεια σχετικά με την ανάπτυξη και τα ενδιαφέροντα του παιδιού εντείνει το άγχος.
Τι δώρα θα κάνουν πραγματικά ευτυχισμένο το παιδί μου; Πόσα παιχνίδια χρειάζεται; Πόσα χρήματα πρέπει να ξοδέψω; Τι κάνουν οι άλλοι γονείς; Αν πάρω λίγα, θα στενοχωρηθεί; Αν πάρω πολλά, θα το κακομάθω;
Η απάντηση δεν είναι απλώς θέμα προϋπολογισμού, αλλά σχετίζεται άμεσα με την ψυχολογική ωρίμανση, τις αξίες και την ευημερία των παιδιών. Έρευνες από την αναπτυξιακή ψυχολογία, τη γνωστική επιστήμη και τη συμπεριφορική οικονομία προσφέρουν χρήσιμα δεδομένα που βοηθούν τους γονείς να κάνουν πιο ενημερωμένες, συνειδητές και κατάλληλες επιλογές.
Η παγίδα της υπερβολής
Μελέτες δείχνουν ότι τα παιδιά που λαμβάνουν υπερβολικά πολλά δώρα συχνά εμφανίζουν χαμηλότερα επίπεδα ικανοποίησης και μεγαλύτερη δυσκολία να εκτιμήσουν την αξία της προσφοράς. Ερευνητές του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν υποστηρίζουν ότι η ευχαρίστηση των παιδιών μειώνεται όταν παίρνουν περισσότερα από 5-6 δώρα. Παράλληλα, η προσοχή τους διασπάται ανάμεσα στα αντικείμενα, με αποτέλεσμα να μην εστιάζουν ούτε να απολαμβάνουν πλήρως κάποιο από αυτά. Ο λόγος πίσω από αυτό έχει να κάνει με την ικανότητά τους να επεξεργάζονται συναισθήματα και να συγκρατούν την προσοχή τους. Η υπερπληθώρα ερεθισμάτων μπορεί να τους φέρει αίσθηση υπερφόρτωσης και να τους στερήσει τη χαρά.
Δώρα: Η σημασία της ποιότητας έναντι της ποσότητας
Οι ειδικοί συνιστούν να δίνεται έμφαση στην ποιότητα και όχι στην ποσότητα. Η ποιότητα δεν αναφέρεται μόνο στην οικονομική αξία, αλλά στο συναισθηματικό περιεχόμενο, στην αυτοέκφραση και στην εκπαίδευση. Δώρα που ενθαρρύνουν τη φαντασία, τη χειροτεχνία ή τη φυσική δραστηριότητα έχουν μεγαλύτερη επίδραση στη γνωστική και κοινωνική ανάπτυξη των παιδιών. Για παράδειγμα, παζλ, βιβλία, κατασκευαστικά παιχνίδια ή εξοπλισμός για αθλήματα ενισχύουν δεξιότητες όπως η επίλυση προβλημάτων, η συγκέντρωση και η δημιουργικότητα. Τα παιδιά που δέχονται πολλά αντικείμενα μπορεί να αναπτύξουν μεγαλύτερη προσκόλληση στα υλικά αγαθά και να δυσκολεύονται να εκτιμήσουν την κίνηση και τη σκέψη πίσω από τα δώρα άλλων. Αντίθετα, όταν η προσφορά περιορίζεται, η βαρύτητα μετατοπίζεται από την ποσότητα στη σκέψη και την πρόθεση προωθώντας κοινωνικές δεξιότητες όπως η ευγνωμοσύνη, η συνεργασία και η αναγνώριση της προσπάθειας.
Πόσα δώρα είναι αρκετά;
Δεν υπάρχει μαγικός αριθμός, αλλά έρευνες υποδεικνύουν ένα εύρος 3-5 δώρων ανά παιδί, ανάλογα με την ηλικία και το χαρακτήρα του, που θα του επιτρέψει να εκτιμήσει κάθε αντικείμενο που του προσφέρεται. Ένα πρακτικό μοντέλο που προτείνεται από παιδοψυχολόγους είναι το «σύστημα τριών επιπέδων», το οποίο συνδυάζει την προσδοκία, την εκπαίδευση και την έκπληξη:
1 μεγάλο δώρο: Κάτι που το παιδί επιθυμεί έντονα ή θα το χρησιμοποιεί μακροπρόθεσμα, π.χ. ποδήλατο, κιθάρα ή ένα μεγάλο παζλ.
1-2 μεσαία δώρα: Δημιουργικά ή εκπαιδευτικά παιχνίδια, βιβλία ή επιστημονικά σετ.
1 μικρό δώρο: Κάτι απρόσμενο ή χειροποίητο που φέρνει χαρά και έχει συναισθηματική αξία.
Ο κανόνας δεν είναι αυστηρός αριθμητικά, αλλά λειτουργεί ως οδηγός για τον περιορισμό της υπερκατανάλωσης και την αύξηση της ικανοποίησης σε βάθος χρόνου. Η συγκεκριμένη προσέγγιση δίνει στα παιδιά τη δυνατότητα να αφοσιωθούν σε κάθε δώρο ξεχωριστά, να κατανοήσουν τη σημασία του και να αναπτύξουν δεξιότητες όπως η ευγνωμοσύνη και η αυτοσυγκράτηση.
Η ευγνωμοσύνη ειδικά τα προτρέπει να σκέφτονται και να βιώνουν τον κόσμο με θετικό τρόπο μέσω της αναγνώρισης των άλλων και του εαυτού τους και της διάδρασής τους με το περιβάλλον και τις εμπειρίες τους. Έρευνες έχουν δείξει ότι τα παιδιά που τη μαθαίνουν από νωρίς γίνονται πιο ευτυχισμένοι ενήλικοι, με περισσότερη ικανοποίηση από τη ζωή. Μάλιστα ερευνητές από το εθνικό πανεπιστήμιο της Ιρλανδίας Maynooth ισχυρίζονται ότι η ευεργετική δράση της ευγνωμοσύνης αντικατοπτρίζεται και στη σωματική υγεία.
Η αγάπη δεν μετριέται με αντικείμενα
Όπως διαπιστώνουν μελέτες ψυχολογίας και αναπτυξιακής παιδοψυχολογίας, τα παιδιά αντιλαμβάνονται την αγάπη και τη φροντίδα κυρίως μέσα από τη συνολική προσοχή και το χρόνο που αφιερώνουν οι γονείς τους σε αυτά και όχι μέσα από την αξία των αντικειμένων που τους παίρνουν. Οι επιστήμονες τονίζουν ότι η συναισθηματική σύνδεση που δημιουργείται γύρω από την προσφορά είναι πιο σημαντική από την ποσότητα των δώρων. Το καλύτερο δώρο είναι αυτό που συνοδεύεται από ενδιαφέρον, διάλογο και τη συμμετοχή του παιδιού στη διαδικασία.