Ο Σεπτέμβριος για τα παιδιά σηματοδοτεί τη λήξη των διακοπών και την παύση της ανεμελιάς. Είναι ο μήνας που ανοίγουν και πάλι τα σχολεία και ξεκινούν οι δραστηριότητες, οι υποχρεώσεις και τα «σφιχτά» προγράμματα. Ο ελεύθερος χρόνος περιορίζεται, οι βόλτες και το παιχνίδι δυστυχώς λιγοστεύουν και όλο αυτό φυσικά προκαλεί στα παιδιά ανάμεικτα και ίσως ψυχοπιεστικά συναισθήματα τα οποία δυσκολεύονται να διαχειριστούν και να εκφράσουν αποτελεσματικά. Παρατηρούμε συχνά λοιπόν σε τέτοιες περιόδους προσαρμογής έντονες συμπεριφορές άρνησης να αποδεχτούν και να εφαρμόσουν πάλι το πρόγραμμα της σεζόν που ξεκινάει, δυσκολίες στον ύπνο ή και το φαγητό και γενικότερη ένταση στη συμπεριφορά τους. Αυτή την περίοδο λοιπόν είναι πολύ σημαντικό όλη η προσοχή μας να είναι στραμμένη σε αυτά. Να ακούμε τι μας λένε, να τους το δείχνουμε και με έξυπνο και αποτελεσματικό τρόπο να τα βοηθήσουμε να προσαρμοστούν στις νέες απαιτήσεις της φθινοπωρινής σεζόν.
Για να διασφαλίσουμε την υγιή ψυχική ανάπτυξη του παιδιού και τον ψυχολογικό δεσμό του με τους γονείς και το περιβάλλον, πρέπει να γνωρίζουμε ότι τα μικρά παιδιά δεν έχουν αναπτύξει επαρκώς τη γνωστική τους ικανότητα, ώστε να μπορούν πάντα να εκφράζουν λεκτικά τι τα απασχολεί. Αντίθετα, προσπαθούν να επικοινωνήσουν εκφράζοντας τα συναισθήματά τους περισσότερο διαμέσου της συμπεριφοράς τους, την οποία αν παρατηρήσουμε προσεκτικά, μπορούμε να καταλάβουμε το μήνυμα που προσπαθούν να μας δώσουν. Πώς μπορούμε λοιπόν να βοηθήσουμε και να διευκολύνουμε τα παιδιά να εκφράσουν τη δυσαρέσκειά τους, την ανασφάλειά τους και τα όποια συναισθήματα ανησυχίας τους;
1. Ακούστε τα με προσοχή.
Οταν ένα παιδί προσπαθεί να επικοινωνήσει, λεκτικά ή μέσα από τη συμπεριφορά του, πρέπει να σταματήσουμε οτιδήποτε άλλο κάνουμε και να δώσουμε προσοχή στα μηνύματα που μας δίνει. Είναι δύσκολο να ασχολείται κανείς με τις δουλειές του σπιτιού, να μαγειρεύει, να διαβάζει εφημερίδα και ταυτόχρονα να επικοινωνεί με το παιδί του. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να προσποιούμαστε ότι ακούμε τι μας λέει το παιδί, όταν στην πραγματικότητα κάνουμε άλλα πράγματα εκείνη την ώρα, γιατί θα αισθανθεί ότι το απορρίπτουμε. Είναι καλύτερα να του πούμε ότι αυτή τη στιγμή είμαστε απασχολημένοι και μόλις τελειώσουμε θα ακούσουμε τι θέλει.
2. Χρησιμοποιήστε μηνύματα που αντανακλούν τις σκέψεις και τα συναισθήματα του παιδιού.
Οταν χρησιμοποιούμε εκφράσεις που αρχίζουν με τη λέξη «είσαι» ή «φαίνεσαι», περιγράφουμε τα συναισθήματα του παιδιού και το ενθαρρύνουμε να εκφράσει τις αρνητικές σκέψεις που έχει.
Παράδειγμα:
«Είσαι στενοχωρημένος γιατί γυρίσαμε από τις διακοπές και τελείωσαν οι βουτιές με τους φίλους σου».
«Φαίνεσαι αναστατωμένος γιατί ξεκινάει πάλι το σχολείο και ανησυχείς μήπως είναι δύσκολα τα μαθήματα».
Αποδεχόμαστε τη δυσκολία τους, την αμφιβολία και την ανασφάλειά τους, λέγοντας ότι το καταλαβαίνουμε και με θετικό τρόπο καθησυχάζουμε ότι όλα θα πάνε καλά, βρίσκουμε μαζί «λύσεις» και ευγενικά με λογικά και απτά επιχειρήματα – ανάλογα με την αναπτυξιακή ηλικία του παιδιού – καταρρίπτουμε τους φόβους, τις ανησυχίες και την ανασφάλειά τους.
3. Χρησιμοποιήστε περισσότερο το «κάνε» παρά το «μην το κάνεις».
Το να προτρέψουμε τα παιδιά να κάνουν κάτι είναι πολύ πιο δύσκολο από το να τα αποτρέψουμε, ιδιαίτερα αν οι γονείς έχουν ήδη τη συνήθεια να χρησιμοποιούν το «Μη». Το να πει κανείς «Κάνε αυτό» απαιτεί πολύ περισσότερη προσπάθεια και πρακτική από το να πει «Μην το κάνεις αυτό». Εντούτοις για να ξαναμπεί σε πρόγραμμα το παιδί μας ευκολότερα αξίζει η προσπάθεια.
Παράδειγμα:
«Μην το κάνεις»
«Μην κοιμάσαι τόσο αργά δεν είναι πια διακοπές».
«Κάνε το»
«Θα ήταν καλύτερο να ξεκινήσεις να κοιμάσαι λίγο νωρίτερα για να συνηθίσεις πιο εύκολα το πρωινό ξύπνημα για το σχολείο».
«Μην το κάνεις»
«Μην κάθεσαι τόσες ώρες στον υπολογιστή. Ξεκινάει το σχολείο σε λίγες μέρες».
«Κάνε το»
«Μιας και σε λίγες μέρες ξεκινάει το σχολείο, μήπως θα ήταν προτιμότερο να ασχοληθείς και με κάτι άλλο εκτός από τα παιχνίδια του υπολογιστή; Μήπως θα σε βοηθούσε να μελετήσεις κάτι; Θες να το συζητήσουμε; Να το δούμε μαζί;.»
4. Δώστε απλές και σαφείς οδηγίες, εξηγώντας τι ακριβώς περιμένετε από τα παιδιά και τι να περιμένουν και εκείνα να συμβεί στο επόμενο διάστημα επαναπροσαρμογής.
Παράλληλα, εξηγήστε τους για ποιον λόγο είναι καλό αυτό να γίνει/γίνεται. Ταυτόχρονα δείξτε τους τον/τους τρόπους που μπορούν να το κάνουν ευκολότερα.
5. Πριν μιλήσετε στο παιδί, να είστε σίγουροι ότι έχετε την προσοχή του σε εσάς.
Τα παιδιά μπορούν να συγκεντρωθούν σε ένα πράγμα μόνο κάθε φορά. Φωνάξετε το όνομα του παιδιού και αφήστε του χρόνο να συγκεντρωθεί έτσι ώστε να έχετε την προσοχή του πριν του μιλήσετε.
Παράδειγμα:
«Γιάννη» (περιμένετε να σταματήσει το παιχνίδι και να σας κοιτάξει), «είναι ώρα για ύπνο, βούρτσισε τα δόντια σου και πήγαινε να ξαπλώσεις».
Φτιάξτε λοιπόν ένα βιώσιμο και ρεαλιστικό πλάνο επαναπροσαρμογής και εφαρμόστε το σταδιακά κάνοντας τα παιδιά συμμάχους, ζητώντας τους να συμμετέχουν ενεργά. Επιτρέψτε τη διαφωνία και διαπραγματευτείτε «έξυπνα» μαζί τους. Δώστε τους τη διαβεβαίωση ότι μπορούν να αποφασίσουν για κάποια πράγματα στη συμφωνία που θα κάνετε μαζί!
Οταν επιτρέπουμε στα παιδιά μας να εκφράσουν ελεύθερα τα αρνητικά συναισθήματα, αυτά απελευθερώνονται με «μαγικό» τρόπο. Το να κρύβουν τα παιδιά μας τα όποια αρνητικά συναισθήματα έχουν είναι αυτοκαταστροφικό, καθώς αυτά καταπιέζονται και εκδηλώνονται με ανεξήγητη αρνητική συμπεριφορά αργότερα, ιδιαίτερα κατά την περίοδο της εφηβείας . Οταν τα αρνητικά συναισθήματα των παιδιών δεν απελευθερωθούν, μπορεί να μετατραπούν σε θυμό για τον εαυτό τους ή να εκδηλωθεί πονοκέφαλος, έλκη κατάθλιψη ή και επιθετική συμπεριφορά.
* Χρειάζεται να θυμόμαστε: Οι πράξεις μπορούν να χαρακτηριστούν καλές ή κακές, αλλά όχι τα συναισθήματα. Τα συναισθήματα δεν είναι ούτε καλά ούτε κακά. Υπάρχουν και αποτελούν μέρος της ανθρώπινης υπόστασης.
* Γράψτε ένα επαινετικό σημείωμα για τις προσπάθειές τους, ενισχύστε τα θετικά αποτελέσματα και πείτε «σ’ αγαπώ!».
Ευχαριστούμε για τη συνεργασία την κυρία Βάσω Μακαρώνη, κλινική ψυχολόγο, ψυχοθεραπεύτρια.