Στο μυαλό μου η εφηβεία –κρίνοντας από αυτή που περνάμε με το γιο μου- είναι σαν μία παρένθεση που ανοίγει εκεί γύρω στα 12- 13 και ξεχνάει να κλείσει πολλές φορές μέχρι και τα 19 τους χρόνια. Εμείς είμαστε «στο περίμενε» αυτού του κλεισίματος.  Η εφηβεία μπορεί να δοκιμάσει πραγματικά τα όρια της υπομονής, της επιμονής, της αντοχής και ανοχής αλλά σίγουρα και τα όρια που θέτουμε εμείς οι γονείς στα παιδιά, τα οποία σε πολλές περιπτώσεις σπάνε τις αλυσίδες τους.  Από τη μία πλευρά αυτό έχει να κάνει με την επιθυμία τους για ανεξαρτησία σαν να είναι ήδη ενήλικες (ενώ δεν είναι) και από την άλλη να φέρονται σαν πιο μικρά από την ηλικία τους ζητώντας απεγνωσμένα βοήθεια, παρηγοριά (και χρήματα) γυρνώντας στο σπίτι από τον δύσκολο, σκληρό και οριακό κόσμο  των εφήβων.

Διαβάστε επίσης: Μήπως είσαι «μαμά-τίγρης»;

Στο σπίτι μας, όλα αυτά απαιτούσαν ιδιαίτερη προσοχή, με τον γιο μου να έχει δοκιμάσει πραγματικά τα όρια της υπομονής μου κατά τη διάρκεια των πρώτων εφηβικών του χρόνων. Αποδίδω πολλά από αυτά που ζούμε όλοι οι γονείς με τα παιδιά μας στην εφηβεία, σ’ αυτά που συμβαίνουν στον εγκέφαλο του εφήβου, ο οποίος είναι γνωστό ότι αργεί να αναπτύξει τον έλεγχο των παρορμήσεων αλλά και στο άγχος τους να βρουν το χώρο τους και την ψυχική τους ισορροπία σ’ έναν κόσμο ολοένα και πιο ανισόρροπο.

Πέρα από την πλάκα, έχω σκεφτεί ένα χρήσιμο «σημάδι» της γλώσσας του σώματος που αποτελεί red flag ή αλλιώς κόκκινο συναγερμό για κάτι που μπορεί να συμβαίνει στον γιο μου και άλλους εφήβους στην παρέα του. Είναι ένα σημάδι ότι υπάρχει κάποιο είδος ανησυχίας και, ως γονέας, είναι η ευκαιρία μου να «εισβάλλω» διακριτικά (αν γίνεται αυτό για την Ελληνίδα μάνα)  και να δω ποια συμβουλευτική καθοδήγηση μπορώ να του δώσω. Αυτός ο συναγερμός για μένα έχει να κάνει με την οπτική επαφή: όταν το παιδί στην εφηβεία αποφεύγει την οπτική επαφή μαζί σας, είναι ένα σημάδι ότι έχει κάποιο είδος εσωτερικής ανησυχίας ή εξωτερικής σύγκρουσης που τον καθιστά ανίκανο να αλληλεπιδράσει πλήρως μαζί σας. Οι εκπαιδευτικοί λένε μάλιστα ότι η ικανότητα των μαθητών να διατηρούν οπτική επαφή είναι «πολύ χειρότερη» από ό,τι ήταν πριν από 10 χρόνια. Η αποφυγή της οπτικής επαφής είναι μια συμπεριφορά ενοχής, ντροπής ή απόκρυψης, μπορεί να σχετίζεται με προβλήματα ψυχικής υγείας, συμπεριλαμβανομένης της κατάθλιψης, όμως δεν είναι τα μόνα πράγματα που μπορεί να σας λένε τα μάτια του εφήβου σας όταν δεν σας κοιτάνε.

 Εφηβεία: Άλλα προβλήματα που μπορεί να σηματοδοτεί η έλλειψη οπτικής επαφής

  • Ο έφηβος σας μπορεί να βιώνει υπερβολικό άγχος: Σε περιόδους που ο γιος μου είχε εμμονή με γεγονότα της ζωής, από το πιο μικρό (όπως για παράδειγμα ότι ξαφνικά δεν του αρέσει κανένα από τα ρούχα που έχει στην ντουλάπα του) μέχρι το πιο μεγάλο για τον δικό του μικρόκοσμο (όπως για παράδειγμα αν θα καταφέρει ποτέ να ισορροπήσει το διάβασμα με ένα χόμπι ή μια έξοδο το Σάββατο το βράδυ), ήταν πολύ αγχωμένος για να χαλαρώσει και να κάνει μια ήρεμη συζήτηση με τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας. Αντ’ αυτού, προσπαθούσε να αποσπάσει την προσοχή του από το άγχος του με ατελείωτο scrolling στο κινητό του ή ακούγοντας Spotify ή απλώς κοιτάζοντας μόνον κάτω. Και αυτή η έλλειψη οπτικής επαφής επιδεινώνει το πρόβλημα, σύμφωνα με την επιστήμη: Μια μελέτη του 2017 παρακολούθησε τις κινήσεις των ματιών 82 παιδιών, ηλικίας από 8 έως 13 ετών και διαπίστωσε ότι τα παιδιά που ήταν πιο αγχωμένα εξαρχής απέφευγαν την οπτική επαφή με  πρόσωπα φοβισμένα ή τρομακτικά. Όχι μόνο αυτό, αλλά όσο λιγότερο κοίταζαν τα παιδιά αυτά τα πρόσωπα, τόσο περισσότερο τα φοβόντουσαν.
  • Ο/Η έφηβος/η μπορεί να είναι νευροδιαφορετικός/ή: Συζητώντας με μία φίλη για το θέμα της οπτικής επαφής των παιδιών μας μου έδωσε μία άλλη εκδοχή: στην αρχή, νόμιζε ότι η έλλειψη οπτικής επαφής του γιου της με εκείνη ή το να μην απαντά σε κάτι που του έλεγε, ήταν απλώς έντονη αδιαφορία ή πεισματική ανυπακοή στο να κάνει δουλειές του σπιτιού, σχολικές εργασίες ή οτιδήποτε άλλο ρωτούσε. Ωστόσο, μόλις έψαξε λίγο – και ο γιος της υποβλήθηκε σε μια σειρά από εξετάσεις – είχε ενδείξεις ότι υπήρχαν κάποια προβλήματα νευροαπόκλισης του γιου της. Ενώ η επιστήμη και η ακριβής διάγνωση για τα παιδιά που βρίσκονται στο φάσμα του αυτισμού φαίνεται να εξελίσσονται συνεχώς, μελέτες έχουν δείξει ότι για τα άτομα στο φάσμα του αυτισμού, η οπτική επαφή με κάποιον άνθρωπο που βρίσκεται στο περιβάλλον τους, μπορεί να είναι δυσβάσταχτη, οπότε επιλέγουν να μην την κάνουν. Όπως λένε οι ειδικοί τα ευρήματα δείχνουν ότι, σε αντίθεση με ό,τι πιστεύουμε, η φαινομενική έλλειψη διαπροσωπικού ενδιαφέροντος μεταξύ των ατόμων με αυτισμό δεν οφείλεται σε αδιαφορία. Αντίθετα, αυτή η συμπεριφορά είναι ένας τρόπος για να μειωθεί μια δυσάρεστα υπερβολική διέγερση που προκύπτει από την υπερενεργοποίηση σε ένα συγκεκριμένο μέρος του εγκεφάλου.

Και στις δυο περιπτώσεις  ως γονείς, πρέπει να αναλάβουμε δράση, γιατί αν δεν διορθωθεί, το να κοιτάζει το πάτωμα ο έφηβος μας, είναι κάτι που θα εμποδίσει την ανάπτυξή του σε διαπροσωπικό, σχολικό, ακόμη και συναισθηματικό επίπεδο.

 Νέοι τρόποι επικοινωνίας

  • Για το δικό μου αγχωμένο γιο έμαθα διάφορα κόλπα. Όπως το να μιλώ σε ανύποπτο χρόνο μπροστά του- άλλα όχι σ’ αυτόν- για τον τρόπο που αντιμετώπισα το δικό μου άγχος όταν ήμουν στην εφηβεία και τι κάνω τώρα και να κάνουμε πράγματα μαζί που θα τον αποσπούσαν από τις ατελείωτες ώρες στο κινητό τηλέφωνο.  Έχω μάθει ότι δεν είναι τόσο τα πράγματα που λέω ή οι επιλογές που του προσφέρω  αλλά η προσπάθεια να συνδεθώ μαζί του που εκτιμά. Και, όπως το βλέπω εγώ, τον ηρεμεί σε σημείο που δεν είναι τόσο αγχωμένος και μπορεί να σηκώσει το βλέμμα του και να δω τα δύο υπέροχα μάτια του. Επιπλέον, ένας πολύ καλός τρόπος για να συνδεθείτε με κάποιον που αποφεύγει τα βλέμματα είναι την ώρα που οδηγείτε και είναι συνοδηγός σας. Τότε ο έφηβος συνεπιβάτης σας ξέρει ότι δεν θα τον κοιτάτε κατάματα και άρα ανοίγεται πιο εύκολα.
  • Για τον έφηβο στο φάσμα του αυτισμού τα πράγματα ξεκινούν από τη διάγνωση και συνεχίζουν με την αποδοχή ότι ο εγκέφαλος του εφήβου λειτουργεί διπλά διαφορετικά. Και ως έφηβος αλλά και ως ένα άτομο με αυτισμό. Για να αλληλεπιδράσει, πρέπει πρώτα να παρατηρήσει αρκετά κάποιον πριν τον προσεγγίσει. Κάντε και εσείς το ίδιο. Παρατηρείστε το παιδί σας! Έτσι σιγά σιγά θα μάθετε τι είναι αυτό που του αρέσει, ποια τα ενδιαφέροντά του και ποιες οι παρεξενιές του. Ίσως του πάρει χρόνο για να σας ανοιχτεί, να σας εμπιστευτεί, να εκφραστεί και να σας κοιτάει στα μάτια. Αλλά όταν γίνει, θα δείτε ότι άξιζε ο κόπος, η υπομονή και η αναμονή.