Αν έχετε έφηβο στο σπίτι, πιθανότατα το έχετε ζήσει: μια ειρωνική απάντηση, σχόλια γεμάτα σαρκασμό, ένα βλέμμα που λέει περισσότερα απ’ ό,τι οι λέξεις.
Εκ πρώτης όψεως, ίσως μοιάζει με αγένεια, ή ακόμα και με περιφρόνηση. Κι όμως, σας έχουμε καλά νέα, καθώς η επιστήμη δείχνει ότι αυτό το φαινομενικά εκνευριστικό χαρακτηριστικό είναι στην πραγματικότητα ένδειξη γνωστικής ωριμότητας και δημιουργικής σκέψης.
Διαβάστε επίσης: Γιατί τα παιδιά επικοινωνούν με memes;
Εφηβεία και σαρκασμός: Μια ιδιαίτερη σχέση
Σύμφωνα με τους ειδικούς, ο σαρκασμός δεν είναι κάτι απλό, το αντίθετο μάλιστα. Απαιτεί από τον εγκέφαλο να επεξεργαστεί δύο επίπεδα νοήματος: το κυριολεκτικό και το πραγματικό. Αυτό προϋποθέτει προχωρημένες γνωστικές δεξιότητες, όπως η κατανόηση των προθέσεων του άλλου (θεωρία του νου), η γλωσσική ακρίβεια, και η ικανότητα αντίληψης του κοινωνικού πλαισίου.
Τα μικρά παιδιά δυσκολεύονται ιδιαίτερα με τον σαρκασμό. Πριν την ηλικία των 5 ετών, τείνουν να παίρνουν τα πάντα κυριολεκτικά. Ακόμα κι όταν αρχίσουν να αντιλαμβάνονται πως «κάτι άλλο εννοείται», χρειάζονται χρόνια για να το κατανοήσουν, ειδικά όταν ο σαρκασμός εμπεριέχει χιούμορ ή πείραγμα. Αυτός ο τύπος κατανόησης εμφανίζεται γύρω στα 9-10 έτη, και εδραιώνεται στην εφηβεία.
Έτσι, μέχρι να φτάσουν στην εφηβεία, τα παιδιά έχουν κατακτήσει αυτές τις γλωσσικές δεξιότητες και αρχίζουν να τις εξασκούν, και φυσικά να τις τεστάρουν, σε μεγάλο βαθμό στους γονείς τους. Για έναν έφηβο, ο σαρκασμός μπορεί να λειτουργεί ως εργαλείο χιούμορ, πειραματισμού, αλλά και… άμυνας.
Η χρήση του μπορεί να «χρωματίσει» έναν διάλογο ή να «μαλακώσει» μια κριτική. Ταυτόχρονα, αποτελεί έναν υγιή μηχανισμό εκτόνωσης, βοηθώντας τους εφήβους να διαχειριστούν συναισθήματα όπως θυμός ή απογοήτευση.
Σε έρευνες, έχει φανεί ότι η ανάμνηση μιας σαρκαστικής συνομιλίας μπορεί να αυξήσει σημαντικά τη δημιουργική σκέψη. Δεν είναι τυχαίο: ο σαρκασμός «απαιτεί» δημιουργική σκέψη και ευελιξία, ικανότητες που συνδέονται με την επίλυση προβλημάτων και την καινοτομία.
Τι σημαίνει αυτό για εμάς, τους γονείς;
Αντί λοιπόν, να βλέπουμε τον σαρκασμό του παιδιού μας ως πρόβλημα, μπορούμε να τον αναγνωρίσουμε ως ευκαιρία.
Φυσικά, είναι σημαντικό να τίθενται όρια, ιδιαίτερα όταν ο σαρκασμός ξεπερνά τα όρια του σεβασμού. Όμως, είναι χρήσιμο να θυμόμαστε ότι η ανάγκη για ειρωνεία δεν είναι απαραίτητα περιφρόνηση, αλλά είναι ένας τρόπος πειραματισμού με την ταυτότητα, τη γλώσσα και τις σχέσεις.
Μάλιστα, τα παιδιά που μεγαλώνουν σε σπίτια όπου χρησιμοποιείται σαρκασμός (με χιούμορ και αγάπη), τείνουν να αναπτύσσουν την ικανότητα να τον καταλαβαίνουν και να τον διαχειρίζονται με μεγαλύτερη επιτυχία.
Τι να κάνετε όταν ο έφηβός σας γίνει… μικρός Oscar Wilde;
- Μην αντιδράτε υπερβολικά — δείτε το σαν σημάδι ότι αναπτύσσει ένα έξυπνο εργαλείο επικοινωνίας.
- Διαχωρίστε τον σαρκασμό από την προσβολή — βοηθήστε το παιδί να κατανοήσει τα όρια και το πλαίσιο.
- Ενθαρρύνετε την έκφραση συναισθημάτων και με άλλους τρόπους — ο σαρκασμός δεν πρέπει να είναι η μόνη γλώσσα.
- Χρησιμοποιήστε τον κι εσείς δημιουργικά — με χιούμορ και σύνδεση.
Ο σαρκασμός, τελικά, δεν είναι πρόβλημα προς επίλυση, αλλά δεξιότητα προς κατανόηση. Και ίσως, με λίγη καθοδήγηση, μπορεί να γίνει ένα από τα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία της σχέσης μας με το παιδί μας.
