Η επιστροφή στο σχολείο είναι μια συναρπαστική περίοδος για τους μαθητές. Αλλά είναι και μια περίοδος ανησυχίας. Οι νέες τάξεις, οι καινούριοι δάσκαλοι και, σε ορισμένες περιπτώσεις, τα εντελώς καινούρια σχολικά περιβάλλοντα, μπορούν να πυροδοτήσουν την αβεβαιότητα και μια διαρκή απορία: «Άραγε, ταιριάζω εδώ;»
(Και, κάποιες φορές, οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί μπορεί να αναρωτιούνται το ίδιο—τόσο για τους μαθητές όσο και για τον εαυτό τους.)
Οι ψυχολόγοι Γκρέγκορι Γουόλτον και Τζέφρι Κοέν ήταν οι πρώτοι που μελέτησαν σε βάθος την αβεβαιότητα γύρω από το αίσθημα του ανήκειν. Η έρευνά τους έδειξε ότι ορισμένες ομάδες (όπως οι φυλετικές μειονότητες) είναι ιδιαίτερα επιρρεπείς στην εμπειρία αυτής της αβεβαιότητας, η οποία έχει μεγαλύτερη σημασία απ’ ό,τι νομίζουμε. Είτε στην αυλή του σχολείου είτε μέσα στην τάξη, είναι πολύ συνηθισμένο τα παιδιά να νιώθουν αποκλεισμένα και μόνα.
Ακολουθούν πέντε πράγματα που αξίζει να θυμόμαστε καθώς τα παιδιά μπαίνουν σε σχολικούς ρυθμούς αυτό το φθινόπωρο:
Το αίσθημα του ανήκειν είναι βασική ανθρώπινη ανάγκη
Ο εγκέφαλός μας εξελίχθηκε για να ζούμε σε ομάδες. Για τους προϊστορικούς μας προγόνους, ο αποκλεισμός ήταν ζήτημα ζωής και θανάτου. Γι’ αυτό και ο εγκέφαλός μας παραμένει εξαιρετικά ευαίσθητος σε σημάδια που σχετίζονται με το ανήκειν (δηλαδή την ένταξη ή τον αποκλεισμό).
Το να ανήκουμε κάπου δεν είναι προαιρετικό. Είναι σχεδόν τόσο ζωτικής σημασίας όσο το φαγητό, με μελέτες να δείχνουν ότι ο κοινωνικός αποκλεισμός προκαλεί παρόμοιες νευρωνικές αντιδράσεις με τον σωματικό πόνο και ότι το αίσθημα του ανήκειν προστατεύει τα παιδιά από την κατάθλιψη, την αντικοινωνική συμπεριφορά, ακόμη και από τη χρήση ουσιών αργότερα στη ζωή.
Τα παιδιά είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα σε σημάδια ένταξης και αποκλεισμού
Τα μικρότερα παιδιά εξαρτώνται ακόμη σε μεγάλο βαθμό από τους γονείς και τους φροντιστές τους. Τα μεγαλύτερα παιδιά προσπαθούν έντονα να βρουν φίλους και ομάδες που θα τα βοηθήσουν να ανεξαρτητοποιηθούν. Γι’ αυτό και ένα χαμόγελο, μια πρόσκληση ή μια ψυχρή συμπεριφορά στο σχολείο μπορεί να έχει τεράστια σημασία. Τα παιδιά… σκανάρουν συνεχώς το περιβάλλον για σημάδια που δείχνουν αν ανήκουν ή όχι.
Οι γονείς μπορούν να ενισχύσουν τις ευκαιρίες για σύνδεση
Ορισμένα παιδιά βρίσκουν την παρέα τους μόνα τους. Όμως, η έρευνα δείχνει ότι αυτό γίνεται ολοένα και πιο δύσκολο στις μέρες μας.
Οι γονείς παίζουν καθοριστικό ρόλο στη δημιουργία κοινωνικών ευκαιριών. Για τα μικρότερα παιδιά, αυτό μπορεί να σημαίνει να τα γράψουν σε αθλήματα, λέσχες ή να κανονίσουν παιχνίδια με άλλα παιδιά. Για τα μεγαλύτερα, ο ρόλος αλλάζει: να τα ενθαρρύνουν να ασχοληθούν με δραστηριότητες που έχουν ομαδικό χαρακτήρα—όπως μια μουσική μπάντα, η συμμετοχή σε μια αθλητική ομάδα ή το να καλέσουν φίλους για μια βραδιά gaming.
Τα σχολεία και οι δάσκαλοι μπορούν να μειώσουν την αβεβαιότητα
Τα ερευνητικά δεδομένα έχουν δείξει ότι τα σχολεία μπορούν να ενισχύσουν ενεργά το αίσθημα του ανήκειν. Αυτό επιτυγχάνεται δίνοντας έμφαση σε τρία βασικά μηνύματα: οι μαθητές να γίνονται ορατοί, να νιώθουν πως έχουν δυναμική και πως δεν είναι μόνοι. Οι δάσκαλοι θα πρέπει να επιβεβαιώνουν την προσωπική αξία των παιδιών και να διαβεβαιώνουν τους μαθητές ότι είναι σημαντικά μέλη της σχολικής κοινότητας. Τέτοιες παρεμβάσεις δεν βελτιώνουν μόνο τις σχολικές επιδόσεις, αλλά και τις σχέσεις δασκάλου-μαθητή και το συνολικό αίσθημα του ανήκειν.
Οι γονείς χρειάζονται κι αυτοί υποστήριξη
Οι γονείς, όπως και τα παιδιά, χρειάζονται κοινωνική υποστήριξη. Νέα έρευνα έδειξε ότι τα οφέλη αυτής της υποστήριξης δεν αφορούν μόνο τους γονείς, αλλά και τα παιδιά.
Το να μοιράζεσαι δυσκολίες, συμβουλές ή απλώς να ξέρεις ότι δεν είσαι μόνος/η έχει πραγματικά ψυχολογικά οφέλη, που… εξαπλώνονται, καθώς σύμφωνα με τα ευρήματα, οι γονείς με πιο ισχυρά κοινωνικά δίκτυα μεγαλώνουν παιδιά με καλύτερη ψυχική υγεία.
