Ο αιώνας αυτός που διανύουμε, σύμφωνα με τους επιστήμονες, θα είναι ο αιώνας της μοριακής βιολογίας, κάτι που δεν μας εκπλήσσει καθόλου. Διότι αν σκεφτούμε ότι πριν από μερικά χρόνια, η δυνατότητα που έχουμε να διατηρήσουμε τα βλαστοκύτταρα από το αίμα του παιδιού μας, θα θύμιζε σκηνή από ταινία επιστημονικής φαντασίας, σήμερα πλέον είναι σχεδόν καθημερινό φαινόμενο και στα ελληνικά μαιευτήρια.
Κι επειδή πάντα θα υπάρχουν υποστηρικτές αλλά και επικριτές σε κάθε νέα εξέλιξη της επιστήμης, εμείς παραθέτουμε μια συνοπτική παρουσίασή της, προκειμένου να ρίξουμε λίγο φως σε κάποια ουσιαστικά και «κρίσιμα» σημεία του θέματος. Για να μάθουμε όχι με φόβο αλλά με πάθος για την αλήθεια την πιθανότητα μιας μεγάλης ελπίδας στη ζωή και στην πρόοδο της επιστήμης και της ιατρικής.
Οι τελευταίες εξελίξεις στην δημιουργία βλαστικών κυττάρων μας κάνει να αισιοδοξούμε πως ίσως σε πολύ μικρότερο χρονικό διάστημα από αυτό που υπολόγιζαν οι ερευνητές, τα ίδια μας τα κύτταρα, με την κατάλληλη επεξεργασία, θα είναι σε θέση να μας θεραπεύσουν από ασθένειες όπως η λευχαιμία, ο διαβήτης, ακόμα και η νόσος του Parkinson.
Την τελευταία δεκαετία, δεκάδες εταιρείες φύλαξης βλαστοκυττάρων στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική χαρίζουν αυτή την ελπίδα στους γονείς -χρεώνοντας βέβαια μερικές χιλιάδες ευρώ και δολάρια αντίστοιχα- να σώσουν και να φυλάξουν τα πολύτιμα κύτταρα του ομφάλιου λώρου και να τα μεταφέρουν από την αίθουσα τοκετών στη… βαθιά κατάψυξη. Τα τελευταία χρόνια και στη χώρα μας διαφημιστικά φυλλάδια έχουν κατακλύσει τα γραφεία ιατρών και τους χώρους υποδοχής ιδιωτικών μαιευτηρίων. Υπάρχει άραγε γονιός που δεν θα ήθελε τα βλαστοκύτταρα του παιδιού του να του εξασφαλίσουν την ελπίδα σωτηρίας του παιδιού στην περίπτωση που εκείνο αρρωστήσει από μια βαριά ασθένεια; Ωστόσο, στην πραγματικότητα δεν υπάρχει μέχρι σήμερα απόδειξη ότι οι ομφαλοπλακουντιακές συλλογές μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να αντιμετωπιστούν οι περισσότερες παθήσεις του ανθρώπου. Η κύρια εγκεκριμένη χρήση τους είναι για τη θεραπεία των παιδιών με αιματολογικές κακοήθειες ή άλλων κληρονομικών και μεταβολικών παθήσεων που απαιτούν μεταμόσχευση μυελού των οστών, αλλά γι’ αυτό, τα κύτταρα θα πρέπει τις περισσότερες φορές να προέρχονται από κάποιο άτομο κοντινής ανοσολογικής συμβατότητας. Τα κύτταρα αυτά θα μπορούσαν να αποδειχτούν σωτήρια για άλλα παιδιά και ειδικά εκείνα που πάσχουν από λευχαιμία.
Τι είναι όμως τα βλαστοκύτταρα;
Τα βλαστοκύτταρα αποτελούν τους δομικούς λίθους του οργανισμού, διαδραματίζουν ρόλο ζωτικής σημασίας για την φυσιολογική ανάπτυξη του ανθρώπου και είναι απαραίτητα σε όλα τα στάδια ανάπτυξης. Με πολύ απλά λόγια, είναι αρχέγονα κύτταρα του οργανισμού από τα οποία δημιουργούνται όλοι οι ιστοί του σώματος. Αναπαράγονται διαρκώς, είναι αδιαφοροποίητα και έχουν τη δυνατότητα, μετά από επεξεργασία, να διαφοροποιηθούν σε άλλους κυτταρικούς τύπους του ανθρώπινου οργανισμού. Πρόκειται για κύτταρα που συλλέγονται μετά τον τοκετό και μπορούν να χρησιμοποιηθούν ακόμα και είκοσι χρόνια αργότερα. Οι ερευνητές απέδειξαν ότι το αίμα που παραμένει στον ομφάλιο λώρο και στον πλακούντα είναι μια ανεκτίμητη πηγή βλαστοκυττάρων, πολύτιμη για το ίδιο το παιδί αλλά και για άλλους ασθενείς. Μέχρι πρόσφατα, το αίμα αυτό θεωρούνταν άχρηστο και το απέρριπταν μετά την κοπή του ομφάλιου λώρου. Οι επιστημονικές έρευνες όμως έδειξαν ότι πρόκειται για μια ανεκτίμητη πηγή βλαστοκυττάρων, τα οποία θα είναι πολύτιμα μελλοντικά για το ίδιο το παιδί και την οικογένειά του.  
Πώς γίνεται η συλλογή;
Αν επιθυμείτε να φυλάξετε τα βλαστοκύτταρα και του δικού σας μωρού, θα πρέπει να ενημερώσετε το γιατρό σας και να επικοινωνήσετε με μια τράπεζα φύλαξης (δημόσια ή ιδιωτική) για να σας στείλουν το κατάλληλο πληροφοριακό υλικό. Όταν αποφασίσετε και υπογράψετε το συμβόλαιο φύλαξης, θα σας στείλουν το ειδικό kit συλλογής. Αυτό θα το πάρετε μαζί σας στο μαιευτήριο και θα το παραδώσετε στο γιατρό σας. Μετά τη συλλογή, το δείγμα παραδίδεται στην εταιρεία, η οποία κάνει όλα τα απαραίτητα τεστ και κατόπιν σας ενημερώνει για την κατάσταση των βλαστοκυττάρων του παιδιού σας. Η συλλογή των βλαστοκυττάρων είναι μια απλή και σύντομη διαδικασία που μπορεί να ζητήσει κάθε έγκυος. Η σωστή συλλογή του αίματος είναι πολύ σημαντική για τη μετέπειτα επεξεργασία και αποθήκευσή του. Η διαδικασία είναι σχετικά απλή, διαρκεί περίπου 5 λεπτά και δεν θέτει σε κίνδυνο ούτε τη μητέρα ούτε το μωρό της, μιας και πραγματοποιείται μετά τον τοκετό. Πραγματοποιείται κατά τη διάρκεια του τοκετού ή -σωστότερα- αμέσως μετά, μόλις αποκοπεί ο ομφάλιος λώρος. Γίνεται με τη βοήθεια μιας λεπτής βελόνας η οποία συλλέγει το αίμα που έχει μείνει στο εσωτερικό του πριν αρχίσει να πήζει. Πρόκειται για αίμα πλούσιο σε βλαστοκύτταρα, τα αρχέγονα αιμοποιητικά κύτταρα κάθε ανθρώπινου οργανισμού. Είναι απαραίτητο να συλλεχθεί η μεγαλύτερη δυνατή ποσότητα αίματος (ο Μ.Ο. αίματος είναι 80ml). Το δείγμα που συλλέγεται μπαίνει σε ειδικά φιαλίδια και στέλνεται σε ειδικευμένα εργαστήρια για έλεγχο. Εκεί γίνεται ο διαχωρισμός των βλαστοκυττάρων, τα οποία καταψύχονται και αποθηκεύονται σε κρυοσυντήρηση για είκοσι χρόνια.
Δημόσια ή ιδιωτική τράπεζα;
Προς το παρόν στη χώρα μας, ενώ ανθούν οι ιδιωτικές τράπεζες φύλαξης βλαστοκυττάρων, υπάρχει μόνο μία δημόσια τράπεζα ομφαλοπλακουντιακού αίματος στο Ίδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών που λειτουργεί από το 2004. Από τις μονάδες αιμοποιητικών κυττάρων που δέχεται, επιλέγει αυτές που πληρούν τις προϋποθέσεις και τις φυλάσσει στις μονάδες συντήρησης. Από εκεί και έπειτα δίνει τα στοιχεία στην Παγκόσμια Δεξαμενή Βλαστοκυττάρων και είναι στη διάθεση οποιουδήποτε ασθενούς σε όλο τον κόσμο. Επιπλέον, από το 2007 λειτουργούν και τα εργαστήρια της Τράπεζας Αρχέγονων Κυττάρων του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών (www.eie.gr), μια σύμπραξη του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών με γνωστή ιδιωτική εταιρεία φύλαξης βλαστοκυττάρων με σκοπό την κοινή φύλαξη και προώθηση της έρευνάς τους.
Γενικά, οι δημόσιες τράπεζες λειτουργούν για το δημόσιο καλό και για την αλλογενή μεταμόσχευση, σε αντίθεση με τις Ιδιωτικές Τράπεζες Βλαστοκυττάρων, που έχουν σκοπό την αυτόλογη χρήση βλαστοκυττάρων. Πιο συγκεκριμένα:
–      Οι δημόσιες τράπεζες λειτουργούν όπως η αιμοδοσία: «δίνουμε όλοι για όλους». Δίνοντας το αίμα από τον ομφάλιο λώρο του παιδιού σας εκεί, ουσιαστικά κάνετε «δωρεά οργάνου», για την ακρίβεια, αιμοποιητικών κυττάρων που θα μπορούσαν να αντικαταστήσουν τον πάσχοντα μυελό των οστών σε ασθενείς που χρειάζονται μεταμόσχευση. Αυτό σημαίνει ότι το δείγμα μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε οποιονδήποτε συμβατό ασθενή χρειάζεται μεταμόσχευση μυελού των οστών. Μοναδική εξαίρεση είναι η περίπτωση που κάποιο αδελφάκι του μωρού πάσχει από αιματολογικό νόσημα. Τότε το δείγμα αποθηκεύεται και προορίζεται αποκλειστικά για την οικογένεια του παιδιού. Οι δημόσιες τράπεζες προσφέρουν τις υπηρεσίες τους δωρεάν.
–      Στις ιδιωτικές τράπεζες το δείγμα είναι άκρως προσωπικό, προορίζεται δηλαδή αποκλειστικά για τον ίδιο το δότη ή την οικογένειά του.  Δεδομένης της οικονομικής κατάστασης της χώρας μας και σε μία προσπάθεια που κάνουν όλες οι ιδιωτικές εταιρείες θα διευκολύνουν τους γονείς στην φύλαξη του πολύτιμου βιολογικού υλικού των παιδιών τους, έχουν αναπροσαρμόσει τους τιμοκαταλόγους τους και το κόστος της 20ετους φύλαξης βλαστοκυττάρων κυμαίνεται από €900 – €1900 ανάλογα με τις υπηρεσίες και το πρόγραμμα που επιλέγουν.
Ποια εταιρεία να επιλέξω;
Η επιλογή του δημόσιου ή ιδιωτικού τρόπου φύλαξης, τελικά, αφορά την προσωπική ιδεολογία και βεβαίως την οικονομική δυνατότητα της κάθε οικογένειας. Από την άλλη μεριά, όμως, στην περίπτωση που αποφασίσατε την επιλογή μια ιδιωτικής εταιρείας φύλαξης βλαστοκυττάρων θα πρέπει να εστιάσετε στα παρακάτω σημεία τα οποία είναι και καθοριστικά για την ορθότητα της απόφασής σας.
– Αν έχει πιστοποίηση και αν επιθεωρείται από κάποια αρχή.
– Αν συνεργάζεται με κάποιο μεγάλο νοσοκομείο ή με κάποιο ερευνητικό κέντρο.
– Αν η επεξεργασία, ο ποιοτικός έλεγχος και η αποθήκευση των βλαστοκυττάρων γίνεται σε δικά της εργαστήρια.
– Αν έχει ποτέ χρειαστεί να χρησιμοποιηθούν δικά της δείγματα σε μεταμόσχευση κι αν ήταν επιτυχής.
– Τι γίνεται στην περίπτωση που το δείγμα είναι ανεπαρκές;
– Τι θα συμβεί στην περίπτωση που η εταιρεία στο μέλλον χρεοκοπήσει;
– Αν το κόστος είναι σταθερό ή ενδέχεται να αλλάξει με την πάροδο του χρόνου.
– Αν υπάρχει δυνατότητα οικονομικού διακανονισμού για το συμφωνηθέν ποσό της φύλαξης.
Το αισιόδοξο είναι ότι οι επιστημονικές έρευνες και ο τομέας της ιατρικής εξελίσσονται με ιλιγγιώδεις ρυθμούς. Έτσι ελπίζουμε ότι στα επόμενα χρόνια θα έχουμε θεαματικές εξελίξεις και ότι στο μέλλον τα βλαστοκύτταρα θα μπορούν να αξιοποιηθούν σε άγνωστες μέχρι σήμερα περιπτώσεις. Ας ευχηθούμε όμως αυτό το πολύτιμο δώρο ζωής να μη γίνει αντικείμενο εκμετάλλευσης και κατάχρησης στη διαχείρισή του και ν’ αντιμετωπιστεί με την πρέπουσα σοβαρότητα και υπευθυνότητα.
Info
Ελληνική Δημόσια Τράπεζα Ομφαλοπλακουντιακού Αίματος: Σωρανού Εφεσίου 4, Παπάγου, τηλ.: 210 6597697,  http://hcbb.bioacademy.gr/
Με την συνεργασία του κ. Γρηγόρη Κυρούση (γυναικολόγος – Μαιευτήρας – Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών)