Οι φόβοι που εκδηλώνουν τα παιδιά είναι επίκτητοι και δημιουργούνται καθώς αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον τους. Είναι αποτέλεσμα είτε κάποιας προσωπικής επώδυνης εμπειρίας που είχε το παιδί, την οποία γενικεύει και σε άλλες καταστάσεις, είτε αποτελεί συνέπεια παρατήρησης και μίμησης άλλων ατόμων και κυρίως των γονέων του. Yπάρχει μία γενική προδιάθεση των παιδιών να αντιδρούν στο άγνωστο και στο απροσδόκητο και να έχουν κάποιο φόβο.
Ο φόβος διαφέρει ανά ηλικία
Τα παιδιά, ανάλογα με την ηλικία τους, εκφράζουν τον φόβο που νιώθουν με διαφορετικούς τρόπους.
Αρχικά, το βρέφος αντιδρά με κλάματα, φωνές και δυσκαμψία του σώματός του. Αργότερα, εκδηλώνει καινούργιες αντιδράσεις, κρύβει το πρόσωπό του με τα χέρια του ή στρέφει το πρόσωπό του προς άλλες κατευθύνσεις για να μη βλέπει το φοβικό ερέθισμα. Σε μεγαλύτερη ηλικία, το παιδί αντιδρά με έντονες διαμαρτυρίες ή με το να τρέχει μακριά από το αντικείμενο ή από αυτό που το φοβίζει.
Τι φοβούνται
Τα βρέφη: Τα παιδιά στη βρεφική ηλικία φοβούνται κυρίως συγκεκριμένα αντικείμενα, παράξενους θορύβους και ξένα πρόσωπα.
Τα παιδιά νηπιακής ηλικίας: Αντίθετα, τα παιδιά νηπιακής ηλικίας φοβούνται τα φανταστικά και υπερφυσικά όντα και πανικοβάλλονται στο σκοτάδι.
Στην ηλικία των 5 ετών: Η πιο συχνή πηγή φόβου για τα παιδιά 5 και 6 ετών είναι τα άγρια ζώα, όπως τα φίδια και τα λιοντάρια.
Μετά το 7ο έτος: Οι φόβοι για το σκοτάδι, τα ζώα και τα παράξενα πλάσματα μειώνονται αισθητά και στο 10ο έτος σχεδόν εξαφανίζονται. Μετά το 10ο έτος, οι φόβοι των παιδιών είναι πιο ρεαλιστικοί και αναφέρονται σε θέματα που έχουν σχέση με τις σχολικές τους υποχρεώσεις και τις διαπροσωπικές τους σχέσεις.
Στην εφηβεία: Οι φόβοι είναι πιο άμεσοι και προσωπικοί και αφορούν συνήθως τις σχέσεις αλληλεπίδρασης με το άλλο φύλο.
Αγνοια κινδύνου;
Εχει διαπιστωθεί δυστυχώς ότι ενώ τα παιδιά φοβούνται πολλά ερεθίσματα, δεν νιώθουν φόβο για σημαντικούς καθημερινούς κινδύνους που συνδέονται άμεσα με την προσωπική τους ασφάλεια. Τέτοιοι σημαντικοί κίνδυνοι είναι το ηλεκτρικό ρεύμα, τα μικρόβια, οι δηλητηριάσεις, οι πνιγμοί, οι τραυματισμοί και τα εγκαύματα.
Τι… απαντάμε στον φόβο τους
Κάποιες πρακτικές ενέργειες, που έχουν θετικά αποτελέσματα και μπορείτε να χρησιμοποιήσετε για να αντιμετωπίσετε τις έντονες φοβικές αντιδράσεις που αναστατώνουν το παιδί σας, είναι οι έξης:
* Καλό είναι να ενθαρρύνετε το παιδί να μιλάει και να αναλύει τους φόβους του, ώστε να διαπιστώσει μόνο του πόσο πραγματικός ή παράλογος είναι ο κίνδυνος που νιώθει.
* Βοηθήστε το να αναπτύξει δεξιότητες, με τις οποίες θα μπορεί να αντιμετωπίζει αποτελεσματικά τα ερεθίσματα που του προκαλούν φόβο, όπως να καλεί σε βοήθεια όταν νομίζει ότι κινδυνεύει, να ανάβει το φως όταν φοβάται το σκοτάδι.
* Εξηγήστε του ότι αυτό που το φοβίζει δεν αποτελεί απειλή. Δώστε του την ευκαιρία να γνωρίσει βαθμιαία το αντικείμενο ή την κατάσταση που φοβάται, ενώ παράλληλα να νιώθει απολύτως ασφαλές, π.χ. να σας κρατάει από το χέρι και να ακουμπάει το σκυλάκι ή το αντικείμενο για το οποίο αισθάνεται φόβο.
* Προετοιμάστε και ενημερώστε το παιδί για οτιδήποτε καινούργιο πρόκειται να γνωρίσει. Οι συζητήσεις και οι αφηγήσεις ιστοριών βοηθούν να γίνει πιο εύκολα κατανοητό και προσιτό το νέο ερέθισμα.
* Βοηθήστε το παιδί να συνδέσει αυτό που φοβάται με ευχάριστα συναισθήματα. Αν για παράδειγμα φοβάται τα άγρια ζώα, μπορείτε να το πάτε μια βόλτα στον ζωολογικό κήπο όπου θα δει τα ζώα και ταυτόχρονα θα έχει μια ευχάριστη εμπειρία.
* Είναι επίσης πολύ σημαντικό να ελέγχετε τους δικούς σας αδικαιολόγητους φόβους, γιατί όταν το παιδί σάς βλέπει να φοβάστε νιώθει συνήθως ανασφάλεια και φοβάται και αυτό περισσότερο.
Τέλος, αξίζει να επισημάνουμε ότι οι περισσότεροι παιδικοί φόβοι δεν είναι μόνιμοι αλλά παροδικοί και ότι ενώ αναστατώνουν τα παιδιά αποτελούν έναν χρήσιμο δείκτη ωρίμασης για ολόκληρη την αναπτυξιακή τους πορεία.